Utrechtse studenten willen onderzoek doen in Brazilië tijdens de WK

Bestuurskundestudent Marjolein van den Bergh onderzocht na de WK in Zuid-Afrika in hoeverre het voetbaltoernooi de mensen heeft geholpen. Met de WK in Brazilië voor de deur, willen de studenten opnieuw kijken of zo’n project haalbaar is. Marjolein ging daarvoor in oktober twee weken naar Brazilië en schreef voor DUB een verslag.
In 2011 heb ik deelgenomen aan een onderzoeksproject van het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap en studievereniging Perikles naar het WK in Zuid-Afrika en de sociale nalatenschap hiervan.

Inmiddels komt het WK 2014 in Brazilië steeds dichterbij. Dat is voor ons aanleiding om te onderzoeken of we niet opnieuw een onderzoeksproject kunnen starten. We zijn in gesprek met Lokaalmondiaal, een mediaorganisatie die bewustwording wil creëren over internationale samenwerking en begrip voor andere culturen wil bevorderen. Eén van de mogelijke projecten is een uitwisselingsprogramma voor studenten journalistiek en wetenschappelijke studenten. Het idee is om samen in Brazilië thema’s rondom het WK 2014 te onderzoeken. Deze reis moet ik kijken welke thema’s we onderhanden kunnen nemen.
Zondag
Na een lange vlucht kom ik aan in São Paulo. Een beetje panisch ben ik wel. In de reisgids die ik onderweg gelezen heb, staat namelijk dat er geregeld louche figuren bij de aankomst van internationale vluchten staan te kijken wie er met een laptoptas naar buiten komt, om ze vervolgens met hun scooter te volgen en te overvallen. Maar, zo verzekert de Rough Guide mij, zolang ik al mijn spullen afgeef, heb ik de grootste kans om te overleven. Wat fijn. Ik denk terug aan mijn tijd in Johannesburg, die ik ook overleefd heb zonder kogelvrijvest. En gelukkig zit mijn laptop in mijn rugzak en niet in een laptoptas. Dus ik stap met een gemaakte zelfverzekerdheid het vliegtuig uit, op naar het hostel. In de taxi rijd ik de immense stad binnen. Eenmaal aangekomen sta ik voor de tweede uitdaging: het hostel regelen met de uiterst aardige dame die in rap tempo Portugees spreekt. Met mijn Spaans knik ik bij ieder woord dat ik begrijp, maar dat zijn er slechts zo’n drie per zin. Gelukkig komen we er met wat handgebaren en geïmproviseerde zinnen van mijn kant uit en kan ik mijn kamer in. Mijn eerste voornemen is gemaakt: Portugees leren. Wij Nederlanders zijn ook niet meteen gecharmeerd wanneer een Amerikaan in zijn beste Duits ons de weg vraagt, en die vergelijking lijkt hier ook op te gaan met Spaans. Maar eerst eens een nachtje slapen.
Dinsdag
Omdat ik graag wil kijken naar bestaande sport- en ontwikkelingsprojecten, en of die wellicht een boost kunnen krijgen door de komst van het WK, besluit ik een aantal van zulke projecten te bezoeken. Eén van de projecten die voor het onderzoek in Zuid-Afrika is onderzocht, is de Cruyff Court, een initiatief van de Cruyff Foundation. De bedoeling van een Cruyff Court is om kinderen een goede en veilige plek te geven om te sporten en om een sociale functie te vervullen in de wijk. Eind 2010 is het eerste Cruyff Court in Zuid-Amerika geopend in de wijk Ermelino Matarazzo in São Paulo. Ik spreek met Sonia Regina Cassiano de Aráujo, supervisor sport bij de gemeente. Ze vertelt dat de wijk, aan de oostkant van de stad, een slechte economische positie kent. Er is weinig tot geen ruimte om te recreëren, op een groot winkelcentrum na. Maar zelfs om daar naar toe te gaan hebben veel families geen geld. Toen ze in 2007 begon met werken voor de gemeente, was er nog geen enkele structuur in sport- of sociale programma’s. Daarom is ze blij met de komst van dit veld, dat volgens haar één van de weinige publieke ruimtes is om te sporten. En naast een gestructureerd sport- en spelprogramma krijgen de kinderen ook les in ‘burgerschap’, leren ze in teamverband te spelen, om te gaan met verlies en respect te hebben voor de tegenstander. Dat bevestigt ook Vinícius, die trainer is en elke dag van 11.30 tot 16.30 uur op het Cruyff Court te vinden is. Hij komt net als Sonia uit de wijk en ziet een verbetering: “Als de kinderen niet hier konden zijn, dan zouden ze nu op straat hangen. Daar kom je gemakkelijk in aanraking met drugs. In mijn tijd was deze mogelijkheid er niet. Ik denk dat het een aantal van mijn vrienden had kunnen redden. Die ben ik nu verloren.”. Op mijn vraag of hij denkt dat het WK kan helpen het project en de wijk een boost te geven, reageert hij sceptisch: “De vraag is wat er na het WK gebeurt. Brazilië is als een groot kind, je geeft het een speeltje, en daarna pak je het weer af.” Hij heeft een punt. Sonia is het met hem eens, in aanvulling hierop zegt ze: “Het WK kan wel bijdragen aan het generen van politieke aandacht. Als we de politici weten te interesseren, dan kunnen we wellicht investeringen voor de toekomst vastleggen”.
Ik denk terug aan het onderzoek in Zuid-Afrika. Eén van onze aanbevelingen was om de aanloopperiode naar het WK te gebruiken om samenwerking op poten te zetten, zodat de sport- en ontwikkelingsprojecten na de boost van het WK niet doodbloeden. Ik schrijf in mijn aantekeningenboekje dat het  goed is hier aandacht aan te besteden als ik terug ben in Nederland en wissel contactgegevens uit.
Zaterdag
Vandaag bezoek ik de wijk Itaquera, waar de bouw voor de Arena de São Paulo in volle gang is. In dit stadion zal de openingswedstrijd van het WK plaatsvinden, op 12 juni 2014. Het stadion wordt speciaal voor het WK gebouwd, en zal daarna het lang beloofde thuishonk worden van de Corinthians, een club uit São Paulo. Naast dit stadion staat een favela, een sloppenwijk, waar mensen wonen die geen huis kunnen betalen. De gemeente wil de favela graag weg hebben, want dat is natuurlijk geen gezicht, een favela naast een gloednieuw stadion. Bovendien maakt het een slechte indruk op de 68.000 toeschouwers, voornamelijk toeristen, die het stadion zullen bezoeken. Tijdens mijn bezoek aan de favela blijkt echter dat de bewoners geen idee hebben wat er met ze staat te gebeuren. Een groep architecten en juristen die zich inzetten voor de rechten van deze mensen, probeert hier verandering in te brengen. Ze hebben een grote luchtfoto van Google Maps uitgeprint van de favela en geven de bewoners vlaggetjes die ze in hun eigen huisje mogen prikken.
Er verschijnen steeds meer nieuwsgierige gezichten en langzaam komen er steeds meer mensen rond de tafel staan. Als iedereen zijn vlaggetje in de kaart heeft geprikt, krijgen de bewoners uitleg over hun rechten. Bijvoorbeeld dat ze de gemeente voorwaarden kunnen stellen voordat ze weggaan, en dat ze hun verwijdering kunnen aanvechten bij de rechter. Een lastig punt, legt één van de juristen mij uit, omdat het recht op huisvesting en de illegale bewoning van het land haaks op elkaar staan. Bestaat er een situatie waarin deze mensen hier zouden kunnen blijven wonen? En zo niet, waar zouden deze mensen dan naartoe moeten? Als de architecten en juristen zijn uitgepraat, lopen we samen nog een rondje door de favela. Ik volg het zandpad dat door sloppenwijk leidt en kijk soms in de kleine huisjes naar binnen. Ik vraag aan een echtpaar dat nieuwsgierig hun hoofd om de deur steekt, of ik ze op de foto mag zetten.
We lopen verder, en op één van de huisjes zie ik  de schildering van Zakumi, het gele luipaard dat mascotte is voor het WK in Zuid-Afrika. En daar, midden in de favela, naast het aanstaande stadion schieten de herinneringen van het onderzoek in Zuid-Afrika naar boven. Wij hoopten dat er iets met onze bevindingen gedaan zou worden. Maar was ons onderzoek slechts een druppel op de gloeiende plaat? De vertwijfeling slaat me om de oren. Ik denk terug aan wat Sonia zei. Met de kracht van media en wetenschappelijke aandacht kan wel degelijk het verschil worden gemaakt. Op kleine schaal, bij sport- en ontwikkelingsprojecten, maar ook op internationaal vlak. Dan word ik opgeschrikt door twee jochies die me voorbij komen rennen, achter een voetbal aan. Wat zullen zij denken als ze hun huis uit moeten, en hoe zullen zij straks terugkijken op het WK. Er moet nog veel gebeuren om de organisatie van dit FIFA evenement eerlijker te laten verlopen. En hopelijk kan ons onderzoek hier aan bijdragen.

Mogelijke onderzoeksvoorstellen

De wijk Ermelino Matarazzo met het Cruyff Court als case study voor het effect van sport- en ontwikkelingsprojecten

De verplaatsing van mensen die rondom de stadions wonen en de effecten daarvan

Publiek private samenwerking rondom de bouw van stadions.

Sport en samenleving is een speerpunt van het departement Bestuurs en Organisatiewetenschap. Deze week wordt in Utrecht het landelijke netwerk Sport en society opgericht. Lees hier meer over dit initiatief