UU’ers schrijven roman over de schijnwereld van kunst en wetenschap

Alles van waarde is economisch bepaald. Ook als het gaat om wetenschap en kunst. Dat is het thema van de roman De messias van Wiljan van den Akker, oud-decaan Geesteswetenschappen en zijn partner Esther Jansma, bijzonder hoogleraar dendrochronologie bij de faculteit Geowetenschappen.

'Schoonheid is niets anders dan een begrip dat we gebruiken om economische waarde uit te drukken. En die waarde is een construct, die verzinnen we zelf, die bestaat alleen in onze hoofden.'

Dit citaat komt uit het boek De Messias. In het boek wordt dit gezegd als borreltafelpraat, maar de quote dekt toch aardig de lading van de roman die Wiljan van den Akker en Esther Jansma samen schreven onder het pseudoniem Julian Winter.

In het boek gaat het om de geschiedenis van De Messias, een van de meest gewaardeerde en dure violen ter wereld. Een echte Stradivarius. Maar hoe echt is die Stradivarius eigenlijk? Dat moet de hoofdpersoon Emma Faber onderzoeken. Zij is, net als Esther Jansma overigens, dendrochronoloog. Dat wil zeggen dat ze onderzoek doet naar de afkomst van houten objecten op basis van jaarringenonderzoek. Zij belandt in een heuse media-hausse vol manipulatie en fraude.

De wereld van de kunst is dan ook minder verheven dan je zou verwachten. Rijke zakenlieden azen op topstukken. Ze pretenderen dat te doen vanwege de prachtige klanken, maar uiteindelijk gaat het allemaal om materieel gewin. Waarom betalen verzamelaars miljoenen voor een altviool uit 1709 en zakt dit bedrag wanneer blijkt dat die datum niet correct is? Op het moment dat een kwartet zegt te spelen op waardevolle instrumenten, blijkt het gezelschap veel geliefder dan wanneer ze op een goedkoper muziekinstrument spelen.

Niet alleen in de kunstwereld is dit een kwestie. Ook binnen de wetenschap is de uiterlijke schijn belangrijk. Emma Faber mocht naar een wetenschappelijk houtinstituut in Berlijn komen op voorwaarde dat ze de helft van haar salaris met contractonderzoek zou terugverdienen. Haar directeur Viktor wist hier niets van. Hij hanteert het voor de universiteit hopeloos ouderwetse standpunt dat wetenschap een objectieve zoektocht naar de waarheid is. Zo’n luxepositie kan Emma zich niet veroorloven.

Zeker niet met het management van de universiteit. Voor de managers lijkt het alleen te draaien om media-aandacht en het binnenhalen van geld. Zoals de directeur marketing het verwoordt: 'Zonder opdrachten uit de echte buitenwereld vaart de universiteit als een Titanic recht op de ondergang af'.  Elke vorm van aandacht in de media draagt daartoe bij. 'We staan op de voorpagina van de kranten, kranten worden gelezen, kranten die ertoe doen. Op zich een geweldige prestatie, ik kan niet anders zeggen.' Ook hier gaat het om de schijnwereld die hoog gehouden moet worden.

De Messias laat zien dat dit economisme niet nieuw is. In fragmenten wordt het verhaal van de beroemde viool van Stradivarius verteld. En dan blijkt dat het zoeken naar macht, op welke wijze dan ook, een rode draad door de geschiedenis is. In de zeventiende eeuw was de kunst ook niet belangeloos.

Het is verleidelijk om Esther Jansma als eerste auteur te zien. Het werk van de hoofdpersoon zit heel dicht bij haar eigen werk als wetenschapper en zij heeft als dichteres en auteur van een roman en essaybundel meer literaire ervaring dan Van den Akker die eerder alleen enkele dichtbundels publiceerde. Toch is dat niet vast te stellen. In het proza klinkt veelvuldig de stem door van Van den Akker, de hoogleraar Nederlandse literatuur die als decaan van de universiteit precies weet hoe de hazen in zowel de universitaire als kunstwereld lopen.

Het thema van de roman is interessant. Het duurt wat lang voordat de plot intrigerend wordt. De auteurs hebben ervoor gekozen om het hele leven van Emma Faber te portretteren. Hoe ze als pas gescheiden vrouw met haar zoontje naar Berlijn komt en hoe slecht de relatie is met haar ouders en zus in het diepgelovige Diemen. Het zijn allemaal bespiegelingen die afleiden van de plot van de roman waardoor het lang duurt voor je echt in het verhaal gezogen wordt.

Daarnaast geven de auteurs in korte fragmenten een stuk geschiedenis van De Messias. Levendig geschreven, dat zeker, maar elk fragment is vanuit het perspectief van een stuk hout en dat pakt niet altijd gelukkig uit. De ene keer is een luik getuige hoe de dan nog jonge vioolbouwer Antionio Stradivarius in 1666 een jongedame aan de haak slaat, de andere keer een houten pijp die vertelt hoe de Franse instrumentenmaker Vuillaume in 1855 op jacht gaat naar De Messias. Maar ook is er veel aandacht voor de geschiedenis van de viool na die tijd. Wat is er met het instrument gebeurd in de Tweede Wereldoorlog en hoe kwam het terecht in het Ashmolean museum in Oxford? Op het eind vloeien beide verhaallijnen samen. Het laatste stuk hout verdwijnt in de vlammen van een vuurkorf. 

DUB mag drie exemplaren van de roman De Messias weggeven. Stuur voor 12 oktober een mail met daarin je gegevens (inclusief adres) naar DUBprijsvraag@uu.nl.

Julian Winter, De Messias. uitgeverij Prometheus. 2015. 19,90 euro.