UU-docent haalt politiek theater naar Utrecht

Bijna 20 theatergroepen uit (voormalige) conflictlanden komen op uitnodiging van UU-docent Eugene van Erven naar Utrecht. Zij treden op tijdens het Community Arts Lab Festival in de Stadsschouwburg. DUB verloot kaarten.

In de vergaderruimte van het Community Arts Lab aan de Kromme Nieuwe Gracht is een groep mensen in druk overleg. Wat te doen met de grote schermen, de verlichting? In de hoek staat een tot aan de randen volgeschreven whiteboard. "We werken een regenscenario uit voor het buitenprogramma", legt Eugene van Erven uit. 
Van Erven (1955), knalgeel t-shirt op een spijkerbroek, witte sportschoenen, is docent Theaterwetenschappen en werkt in het kader van de Vrede van Utrecht al 7 jaar voor het Community Arts Lab. Op donderdag 20 en vrijdag 21 juni brengt het Lab theatermakers uit de hele wereld bijeen in de Stadsschouwburg. DUB verloot 10 X 2 kaarten voor dit festival.
Verzet inspireert
Wat doet een politiek geëngageerd theatermaker die zich jarenlang heeft verzet tegen een dictator zodra die dictator van het toneel is verdwenen? Het is de vraag die Van Erven zich stelde toen hij werd gevraagd de gemeenschapskunst - of community art, de kunst van de openbare ruimte - en de Vrede van Utrecht samen te brengen.  "Na een conflict is er niet langer een gemeenschappelijke vijand als inspiratiebron, dan gaat het er juist om de samenleving weer op te bouwen."
Neem bijvoorbeeld de voorstelling Adios Ayacucho van het Peruaanse theatergezelschap Yuyachkani, te zien tijdens het festival. In 2001 stelde de regering van Peru een waarheidscommissie in die betekenis moest geven aan de burgeroorlog. De oorlog had het land decennialang verscheurd en had veel leed veroorzaakt. Op zoek naar verhalen van gewone mensen, liep de commissie vast op de tienduizenden doden onder de inheemse bevolking van Peru.
"Omdat deze mensen bij hun geboorte niet geregistreerd worden, bestaan ze als het ware niet", vertelt Van Erven. "Nabestaanden konden de lichamen van overleden familieleden niet terugkrijgen om te begraven. Aan de waarheidscommissie wilden zij hun verhaal niet vertellen." Het theater bood een uitweg. "Na voorstellingen in dorpen en op het platteland, kwamen nabestaanden naar de hoofdrolspeelster toe en gingen met haar het gesprek aan terwijl zij nog in haar rol zat."
Van Erven ontdekte de gemeenschapskunst toen hij in de jaren 80 in de Verenigde Staten studeerde. Via Amerikaanse theatergroepen kwam hij onder meer terecht in Spanje en Portugal, waar de dictaturen van respectievelijk Franco en Salazar lange tijd een voedingsbodem waren geweest voor geëngageerd theater. Later bouwde hij met een bescheiden postdoc-beurs van een Nieuw-Zeelandse universiteit in Azië verder aan zijn imposante netwerk.

Veel van het theater dat in Utrecht is te zien, gaat over gevoelige onderwerpen en is gemaakt met mensen die geen achtergrond hebben in de culturele sector. Illustratief is de ontstaansgeschiedenis van de voorstelling From the rubble, over de burgeroorlog in Noord-Ierland. Daarin staan terroristen, een voormalig Britse militair en slachtoffers van het conflict samen op één podium. "Dit stuk is samengesteld uit drie eerdere producties. In een eerder deel zou een Britse politieagent meespelen. Door serieuze doodsbedreigingen kon hij niet in het theater aanwezig zijn en heeft hij als alternatief zijn rol op video moeten inspelen. Het toont hoe belangrijk dit soort projecten zijn. Het publiek krijgt te zien wat de mensen die op het toneel staan hebben meegemaakt. Dat geeft ook 'de vijand' een nieuw en menselijk gezicht."
Een andere bijzondere gast is de Afghaanse vrouw Zahra Yagona, die kunst inzet om weduwen te helpen de dood van hun echtgenoten te verwerken. In eigen land trotseert Yagona doodsbedreigingen van de Taliban. "Voor een Afghaanse vrouw die aan kunst doet, zijn zulke bedreigingen erg serieus. Ze is zelfs een keer het ziekenhuis ingeslagen en heeft met haar familie een tijd in India in ballingschap gezeten."
Van elite naar burger
Kunst van de gemeenschap, het klink haast als hét antwoord op de opvatting dat kunst een elitaire hobby is. Van Erven is voorzichtig: "Je zou kunnen zeggen dat dit soort participatieve kunstprojecten misschien minder moeite heeft uit te leggen wat de maatschappelijke meerwaarde is." Die meerwaarde lijkt in ieder geval bevestigd door de 100 tot 150 projecten die jaarlijks binnen dit genre in Nederland verschijnen.

"Wat veel van die projecten gemeen hebben, is dat de relatie tussen de kunstenaar en de niet-kunstenaar centraal staat". Zo werkte aan het stuk Verborgen oorlog van theatergroep Caja Lúdica ('de ludieke doos') uit Guatamala ook een aantal Utrechtse uitwisselingsstudenten mee. Guatamala is een van de meest gewelddadige landen op aarde. Op straat worden jongeren al snel gezien als gang members. "Met voorstellingen in de openbare ruimte proberen zij te laten zien dat het ook anders kan. Daar is veel moed voor nodig; de afgelopen jaren zijn al 5 mensen van het collectief op straat gedood." 

Het theaterfestival van het Community Arts Lab is op donderdag 20 en vrijdag 21 juni in de Stadsschouwburg in Utrecht. Kaarten zijn te koop via de festivalwebsite. Voor studenten geldt een speciaal dagtarief van 30 euro dat toegang biedt tot alle voorstellingen, lezingen en workshops.
Op donderdag presenteert Eugene van Erven het boek met bijbehorende documentaire Community Art Dialogen, het resultaat van 7 jaar onderzoek naar gemeenschapskunst. Het festival maakt onderdeel uit van meer culturele activiteiten van 20 tot en met 23 juni in het kader van de Vrede van Utrecht. DUB geeft 10 X 2 combikaarten weg voor het festival. Interesse? Lees hier meer.