UU-hoogleraar Hajer wil duurzame toekomst tastbaar maken
Om een duurzame stad te kunnen maken, moeten we hem ons eerst kunnen voorstellen. Dit zei oud-voorzitter van het Planbureau voor de Leefomgeving Maarten Hajer in zijn inauguratie afgelopen vrijdag. Sinds een jaar bekleedt Hajer de leerstoel Urban Futures aan de universiteit. Dat jaar gebruikte hij onder meer om vooral creatieve beroepsgroepen te betrekken bij het vormgeven van de stad van de toekomst.
“Ik heb bij het Planbureau alleen maar te maken gehad met de mensen met politieke macht. Ik ben doordrongen geraakt van de beperking in hun manier van werken. Voor de klimaattransitie moet je echter groter denken en de durf hebben buiten bestaande kaders te treden. Bijna niemand kan zich een alternatief voorstellen van de samenleving die we nu hebben. We kijken naar een toekomst met een blik verlamd door het heden.”
Hajer werd wakker geschud door de beroemde Indische schrijver Amitav Ghosh. 'The current crisis of climate is a crisis of the imagination,' meent Ghosh. Volgens de schrijver kan verbeelding ons helpen uit de grote verdwazing te komen die het Westen lam legt in een tijd dat de klimaatcrisis steeds sneller op ons afkomt. De verbeelding, zegt hij, heeft een grote macht. Nog steeds is de gemiddelde burger bereid zijn geld te besteden aan een nieuwe auto, omdat in het collectieve onderbewuste het beeld doorwerkt van James Dean die in zijn auto met wapperende haren de vrijheid inrijdt. Of reist hij af naar een tropisch eiland, omdat hij Robinson Crusoe heeft gelezen – een in de 17de eeuw uit de fantasie van Daniel Defoe ontsproten boek. Fictieschrijvers en filmmakers definiëren nu eenmaal voor een deel wat mensen als geluk nastreven, zegt hij.
Maar volgens Hajer kan verbeelding ook helpen het handelen van bestuurders aan te sporen. Hajer ondervond zelf hoe een filmpje jarenlang vergaderen en plannen over duurzaamheid overtrof. “In februari 2016 stond ik met een groep van zestig Europese topambtenaren, CEO’s en directeuren van NGO’s en kennisinstellingen in een verduisterde hal van het grote Shell laboratorium in Amsterdam Noord”, zegt hij. “In ons midden lichtte op de vloer een film op over de manier waarop Nederland het tweegradendoel zou kunnen halen: ‘2050 – An Energetic Odyssey’. In ongeveer 13 minuten ontvouwde zich een post-fossiele toekomst. Het was een voorstelling die bedrijven, NGO’s en topambtenaren enorm hielp. Op 6 juni tekenden de ministers een verklaring om er versneld aan te gaan werken. Minister Kamp zei letterlijk: ‘Het kan. We hebben er omheen gestaan.’ Verbeelding loopt in feite voor op het handelen: we vormen gemeenschappen rond een gedeelde toekomst. Via gedeelde verbeeldingen kunnen we omgaan met onzekerheid.”
Met steun van de universiteit en de ministeries van Binnenlandse Zaken en Infrastructuur & Milieu, ontwikkelde Hajer aan de universiteit de gloednieuwe Urban Future Studio, een centrum voor ontwerp en onderzoek. Ter lancering ervan schreef Hajer een prijsvraag uit om goede ideeën binnen te krijgen voor de post-fossiele stad. “We kregen 250 inzendingen uit de hele wereld”, aldus Hajer. “Van Australië tot Zimbabwe, van Canada tot Colombia, van Wageningen tot Utrecht. De energie die mensen hierin hebben gestoken! We kregen 250 voorstellen op een vraag van een studio die nog maar net bestaat. Op 15 juni zullen de tien finalisten tijdens de Expositie Post-Fossiele Stad hun ideeën demonstreren en wordt een winnaar gekozen die 10.000 euro ontvangt.”
Rond de Tweede Wereldoorlog schetsten kunstenaars in dienst van autofabrikanten General Motors en BMW een utopische stad met brede straten waarop het goed tuffen is. Bij Urban Future Studios kwamen voorstellen binnen voor openbare parken en wegen waarvan de glazen elementen uit zonnecellen bestaan en waar op elke straathoek een koe loopt die je zelf kan melken. Een ander idee gaat over een ontwerp voor een geluid- en geurenkabinet dat mensen laat ruiken wat de geur van een stad is zonder auto's en uitlaatgassen en hoe zo’n stad klinkt.
Utrecht kan volgens Hajer een goede impuls geven aan het vormgeven van de stad van de toekomst. “De gemeente kan het goede voorbeeld geven door het deel achter het Centraal Station, van Jaarbeurs tot Merwede-kanaal, duurzaam te herontwikkelen. Van termen als de 'gasloze wijk' of de 'nul-op-de-meter woning' spat het enthousiasme volgens mij nog niet genoeg af. Het gebied moet echt de 'wijk van de toekomst' gaan worden. De wijk moet aantonen hoe je duurzaamheid en sociale gelijkheid met elkaar kunt verbinden.”