UU onderzocht schatten van DomUnder

Leuk voor iedereen, bijzonder voor de wetenschap. Museum DomUnder is vorige week voor het grote publiek open gegaan, maar bijzonder hoogleraar Esther Jansma van de Universiteit Utrecht struinde al enige jaren de ondergrondse ruimte af.

Vorige week opende minister Bussemaker van OCW officieel DomUnder. Deze splinternieuwe culturele attractie onder het Domplein legt tweeduizend jaar Utrechtse geschiedenis bloot. Die loopt vanaf het Romeinse fort “Traiectum” uit circa 50 na Christus, via het religieuze centrum met diverse kerken dat hier in de zevende eeuw ontstond onder leiding van missionaris Willibrord, langs de  Middeleeuwse vetes tussen kerkelijke en keizerlijke autoriteiten in de Middeleeuwen, tot aan de desastreuze ineenstorting van het middenschip van de Domkerk in 1674.
De bezoeker daalt vier meter onder het plein af en moet in het donker, voorzien van een ‘slimme zaklamp’, op zoek naar verborgen schatten. Ruim een uur loopt de bezoeker langs oude resten zoals potten en fundamenten van het ingestorte middenschip van de Domkerk. Wanneer je met je zaklamp schijnt op een object, leer je wat hier eeuwen geleden ooit is geweest. Ook de Universiteit Utrecht droeg bij aan deze historische ervaring.
Wat onder de grond verscholen zit, is in veel opzichten bijzonder. Door de bezoeker zelf op ontdekkingsreis te laten gaan, wordt de geschiedenis “zichtbaar, aanraakbaar en beleefbaar”, zegt Paul Baltus tijdens een voorlichtingsbijeenkomst. Samen met Theo van Wijk is hij initiatiefnemer van het project. Ze zien hun project graag als een ‘gemeenschappelijk experiment’.
Gemeenschappelijk in de zin dat verschillende partijen betrokken waren bij de realisering van DomUnder dat een uitvloeisel is van het Initiatief Domplein waaraan de Universiteit Utrecht sinds 2008 meewerkt. Het initiatief Domplein is opgericht om de verborgen geschiedenis van 2000 jaar Domplein aanraakbaar en beleefbaar te maken, staat op zijn site. Dit deed de universiteit met name door kennis aan te leveren en bij te dragen aan de bekendheid van het project.
De UU is slechts één van de diverse stakeholders. Er is ook nauw samengewerkt met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), de gemeente en de Provincie Utrecht. Gezamenlijk hebben zij de nieuwe fysieke tijdslaag aan het plein toegevoegd: DomUnder.
Vanuit de universiteit was vooral bijzonder hoogleraar Esther Jansma betrokken. Zij werd in 2007 aangesteld als bijzonder hoogleraar Dendrochronologie (een dateringsmethode gebaseerd op de analyse van jaarringen in hout) aan de Faculteit Geowetenschappen. Zij kreeg van het College van Bestuur geld mee en een duidelijke opdracht: “Zorg voor archeologische samenwerking van de universiteit met het Initiatief Domplein en de gemeente Utrecht”. Haar takenpakket valt uiteen in twee delen: onderzoek, waaronder het initiëren en coördineren van gemeenschappelijke projecten, en onderwijs.
Wetenschappelijk onderzoek is nodig om vele vragen van archeologen te beantwoorden. Vragen zoals: wat is het, hoe oud is het, waar was het onderdeel van en wat betekent dat? Dankzij een Odyssee-subsidie van onderzoeksfinancier NWO worden vondsten en veldtekeningen van twee opgravingen uit 1956 en 1964 van het Pandhof door UU-onderzoeker Julia Chorus uitgewerkt tot een wetenschappelijke publicatie.
Esther Jansma is ook verheugd over een stuk Romeins hout dat bij het uitgraven van DomUnder tevoorschijn kwam. Aan het begin van de twintigste eeuw werd opgegraven constructiehout meestal weggegooid, omdat er toen nog geen dendrochronologie bestond. Nu is op basis van die methode alsnog vast komen te staan dat deze paal, onderdeel van de weg die door het fort liep, dateert van kort na de Bataafse opstand in 69 na Christus. Dit soort bijdragen zijn van groot belang voor een juiste interpretatie van objecten, de reconstructie én de vertelling van het verhaal over de geschiedenis van het Domplein en de stad Utrecht, aldus Jansma.
Het Domplein-project vormde binnen de universiteit de aanleiding tot een uniek samenwerkingsverband tussen de faculteiten Geesteswetenschappen en Geowetenschappen. Er was een sterke behoefte aan interdisciplinaire kennis. Bijvoorbeeld om te achterhalen waarom het Romeinse Castellum nu juist hier gebouwd is. Een belangrijk thema van dit onderzoek nadert inmiddels voltooiing met een gedetailleerde reconstructie door onderzoeker van de Geofaculteit Marieke van Dinter  van verschillende voormalige rivierlopen van de Rijn onder de stad. De links met beschrijvingen van het onderzoek zijn te vinden op: Schatten van het Domplein. Hierbij zij onderzoekers van Middeleeuwse Geschiedenis van Geesteswetenschappen betrokken.
Jansma zet haar kennis en ervaring ook in voor het onderwijs. Vanaf 2007 is de interdisciplinaire minor Archeologie & Landschap ontwikkeld, die vanaf september aanstaande doorgaat als minor Archeologie. Het onderwijs wordt door beide faculteiten verzorgd. Deelnemende studenten maken kennis met de theoretische en methodologische kant van archeologisch onderzoek. Dankzij de samenwerking binnen het Initiatief is er tijdens de cursus “Inleiding in de Archeologie” ook ruime aandacht voor de concrete problemen en afwegingen waar je als archeoloog mee te maken kunt krijgen wanneer bevindingen voor een groot publiek worden ontsloten. Voor de deelnemers zal een bezoek aan het nieuwe DomUnder daarom een vast onderdeel zijn. In de minor is ook aandacht voor lokale en regionale archeologie en komen zowel de Romeins-klassieke als Middeleeuwse archeologie aan bod.
Meer weten over de minor? Studenten van de faculteit Geesteswetenschappen klikken hier. Studenten Geowetenschappen hier.

Tentoonstelling vondsten Domplein
De vondsten van het Domplein worden op allerlei manieren aan het publiek getoond, met als hoogtepunt DomUnder. Spectaculaire zaken zoals de in april 2014 ontdekte muntschat, zijn te zien in het Centraal Museum. Elke paar jaar organiseert de Universiteit bovendien een wetenschappelijk symposium onder de noemer ‘Schatten van het Domplein’. Op 28 oktober aanstaande zal er in dit kader bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een symposium plaatvinden over mens, landschap en klimaat in de Laat Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen.

 

Achtergrond
on 12/06/2014

Leuk voor iedereen, bijzonder voor de wetenschap. Museum DomUnder is vorige week voor het grote publiek open gegaan, maar bijzonder hoogleraar Esther Jansma van de Universiteit Utrecht struinde al enige jaren de ondergrondse ruimte af.

Vorige week opende minister Bussemaker van OCW officieel DomUnder. Deze splinternieuwe culturele attractie onder het Domplein legt tweeduizend jaar Utrechtse geschiedenis bloot. Die loopt vanaf het Romeinse fort “Traiectum” uit circa 50 na Christus, via het religieuze centrum met diverse kerken dat hier in de zevende eeuw ontstond onder leiding van missionaris Willibrord, langs de  Middeleeuwse vetes tussen kerkelijke en keizerlijke autoriteiten in de Middeleeuwen, tot aan de desastreuze ineenstorting van het middenschip van de Domkerk in 1674.

De bezoeker daalt vier meter onder het plein af en moet in het donker, voorzien van een ‘slimme zaklamp’, op zoek naar verborgen schatten. Ruim een uur loopt de bezoeker langs oude resten zoals potten en fundamenten van het ingestorte middenschip van de Domkerk. Wanneer je met je zaklamp schijnt op een object, leer je wat hier eeuwen geleden ooit is geweest. Ook de Universiteit Utrecht droeg bij aan deze historische ervaring.

Wat onder de grond verscholen zit, is in veel opzichten bijzonder. Door de bezoeker zelf op ontdekkingsreis te laten gaan, wordt de geschiedenis “zichtbaar, aanraakbaar en beleefbaar”, zegt Paul Baltus tijdens een voorlichtingsbijeenkomst. Samen met Theo van Wijk is hij initiatiefnemer van het project. Ze zien hun project graag als een ‘gemeenschappelijk experiment’.

Gemeenschappelijk in de zin dat verschillende partijen betrokken waren bij de realisering van DomUnder dat een uitvloeisel is van het Initiatief Domplein waaraan de Universiteit Utrecht sinds 2008 meewerkt. Het initiatief Domplein is opgericht om de verborgen geschiedenis van 2000 jaar Domplein aanraakbaar en beleefbaar te maken, staat op zijn site. Dit deed de universiteit met name door kennis aan te leveren en bij te dragen aan de bekendheid van het project.

De UU is slechts één van de diverse stakeholders. Er is ook nauw samengewerkt met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), de gemeente en de Provincie Utrecht. Gezamenlijk hebben zij de nieuwe fysieke tijdslaag aan het plein toegevoegd: DomUnder.

Vanuit de universiteit was vooral bijzonder hoogleraar Esther Jansma betrokken. Zij werd in 2007 aangesteld als bijzonder hoogleraar Dendrochronologie (een dateringsmethode gebaseerd op de analyse van jaarringen in hout) aan de Faculteit Geowetenschappen. Zij kreeg van het College van Bestuur geld mee en een duidelijke opdracht: “Zorg voor archeologische samenwerking van de universiteit met het Initiatief Domplein en de gemeente Utrecht”. Haar takenpakket valt uiteen in twee delen: onderzoek, waaronder het initiëren en coördineren van gemeenschappelijke projecten, en onderwijs.

Wetenschappelijk onderzoek is nodig om vele vragen van archeologen te beantwoorden. Vragen zoals: wat is het, hoe oud is het, waar was het onderdeel van en wat betekent dat? Dankzij een Odyssee-subsidie van onderzoeksfinancier NWO worden vondsten en veldtekeningen van twee opgravingen uit 1956 en 1964 van het Pandhof door UU-onderzoeker Julia Chorus uitgewerkt tot een wetenschappelijke publicatie.

Esther Jansma is ook verheugd over een stuk Romeins hout dat bij het uitgraven van DomUnder tevoorschijn kwam. Aan het begin van de twintigste eeuw werd opgegraven constructiehout meestal weggegooid, omdat er toen nog geen dendrochronologie bestond. Nu is op basis van die methode alsnog vast komen te staan dat deze paal, onderdeel van de weg die door het fort liep, dateert van kort na de Bataafse opstand in 69 na Christus. Dit soort bijdragen zijn van groot belang voor een juiste interpretatie van objecten, de reconstructie én de vertelling van het verhaal over de geschiedenis van het Domplein en de stad Utrecht, aldus Jansma.

Het Domplein-project vormde binnen de universiteit de aanleiding tot een uniek samenwerkingsverband tussen de faculteiten Geesteswetenschappen en Geowetenschappen. Er was een sterke behoefte aan interdisciplinaire kennis. Bijvoorbeeld om te achterhalen waarom het Romeinse Castellum nu juist hier gebouwd is. Een belangrijk thema van dit onderzoek nadert inmiddels voltooiing met een gedetailleerde reconstructie door onderzoeker van de Geofaculteit Marieke van Dinter  van verschillende voormalige rivierlopen van de Rijn onder de stad. De links met beschrijvingen van het onderzoek zijn te vinden op: Schatten van het Domplein. Hierbij zij onderzoekers van Middeleeuwse Geschiedenis van Geesteswetenschappen betrokken.

Jansma zet haar kennis en ervaring ook in voor het onderwijs. Vanaf 2007 is de interdisciplinaire minor Archeologie & Landschap ontwikkeld, die vanaf september aanstaande doorgaat als minor Archeologie. Het onderwijs wordt door beide faculteiten verzorgd. Deelnemende studenten maken kennis met de theoretische en methodologische kant van archeologisch onderzoek. Dankzij de samenwerking binnen het Initiatief is er tijdens de cursus “Inleiding in de Archeologie” ook ruime aandacht voor de concrete problemen en afwegingen waar je als archeoloog mee te maken kunt krijgen wanneer bevindingen voor een groot publiek worden ontsloten. Voor de deelnemers zal een bezoek aan het nieuwe DomUnder daarom een vast onderdeel zijn. In de minor is ook aandacht voor lokale en regionale archeologie en komen zowel de Romeins-klassieke als Middeleeuwse archeologie aan bod.

Meer weten over de minor? Studenten van de faculteit Geesteswetenschappen klikken hier. Studenten Geowetenschappen hier.

Tentoonstelling vondsten Domplein

De vondsten van het Domplein worden op allerlei manieren aan het publiek getoond, met als hoogtepunt DomUnder. Spectaculaire zaken zoals de in april 2014 ontdekte muntschat, zijn te zien in het Centraal Museum. Elke paar jaar organiseert de Universiteit bovendien een wetenschappelijk symposium onder de noemer ‘Schatten van het Domplein’. Op 28 oktober aanstaande zal er in dit kader bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een symposium plaatvinden over mens, landschap en klimaat in de Laat Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen.

 

Advertentie