Van universiteit naar hbo: zegen of zonde?

“Ik deed een universitaire studie, maar het lukte me niet om die te vervolgen. Mensen om me heen konden dat wel. Dat ik naar het hbo ging, voelde toen voor mij als een stap terug.” Anders is student Social Work aan de Hogeschool Utrecht en blikt terug op zijn eerste jaar Biomedische Wetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Hij vond de studie interessant en haalde zijn eerste jaar, maar toch knaagde er iets en stopte hij met de studie. “Dat was een emotionele rollercoaster.” Het gevoel dat hij een universitaire studie moest doen, en de richtingloosheid die hij ervoer toen hij stopte, had een grote uitwerking op hem. “Na Biomedische Wetenschappen wist ik niet wat ik moest, en heb ik een pauze ingelast. Ik heb dichtbij een burn-out gezeten. Ik kwam nergens meer toe. Ik heb er veel van geleerd, maar ik hoop dat andere overstappers dit gevoel bespaard blijft.”

Doorstromen na je hbo-propedeuse naar de universiteit wordt veelal beschouwd als een positieve ontwikkeling. Maar over studenten die van universiteit naar hbo gaan, hoor je nauwelijks iets. Toch gebeurt het: de studie Social Work van de Hogeschool Utrecht telt al tachtig overstappers. Docent Klaas Mulder is betrokken bij verscheidene studies van de HU, waaronder de propedeuse Social Work. Ook begeleidt hij een groep studenten waar Anders deel van uitmaakt. De crisis waar Anders in terechtkwam, is Mulder niet vreemd. “Ik ken veel jonge uni-studenten die persoonlijk volledig vastgelopen zijn”, zegt hij. “Ik zou ze graag laten weten dat je niet minder bent als je hbo doet.”

Het leren uit boeken begon me te vermoeien

Anders legt uit waarom hij stopte met zijn universitaire studie: “Tijdens Biomedische Wetenschappen merkte ik dat mensen om me heen gedreven waren op een manier die ik niet prettig vond. Ik had het gevoel dat medestudenten anderen onderuit wilden trappen om zelf beter te worden. Ik zag mezelf niet naast hen als onderzoeker werken. Ook het leren uit boeken begon me te vermoeien: ik wilde iets dóen. Bij die studie maak je pas tijdens je master stappen in de praktijk.” Toen hij besloot te stoppen, ging hij zich oriënteren op studies in het HBO om zo minder in de boeken te zitten en meer te doen. Het werken met mensen stond hierin voor hem centraal – en het zoeken naar iets wat hij niet alleen interessant vond maar waar hij ook goed in was. Zo kwam hij bij Social Work.

Ook Simone volgt de opleiding Social Work en is meteen na het vwo naar de hogeschool gegaan. Zij zag geen enkele universitaire studie waartoe ze werd aangetrokken, omdat ze net als Anders praktisch aan de slag wilde. Ervoer zij destijds druk om naar de universiteit te gaan? “Dat valt wel mee. Mijn ouders wilden dat ik iets ging doen wat ik leuk vind – niveau maakt ze niks uit.” Ook haar vrienden oordeelden niet, omdat ze wisten hoe het was om van de uni naar het hbo te gaan. “Ik ben blijven zitten in de vijfde. Ik heb dus meerdere vrienden van de middelbare naar de uni zien gaan, en ook na een jaar zien overstappen naar het hbo. Omdat ze het te zwaar vonden, of omdat het niet bracht wat ze ervan hadden verwacht.”

Ik heb het als een stap terug ervaren

Ook de ouders en vrienden van Anders kijken door zijn keuze niet op hem neer. “Maar er is wel een stigma. Het lijkt een vanzelfsprekendheid dat je universiteit gaat doen als je dat kan. Om van de universiteit naar het hbo te gaan, heb ik toen ook als stap terug ervaren. Mijn vrienden maakten er grappen over: die noemen hbo’ers ‘cursisten’. Er zijn veel mensen die waarde hechten aan een universitaire status, en dat op anderen projecteren. Ik deed ooit een escape room met een groep mensen. Er werd gezegd: ‘Anders jij kan dit oplossen want je bent universitair.’ Toen dacht ik: Ik doe hbo. Maar maakt dat me nu dommer?”

Simone: “Op de middelbare school word je ook aangemoedigd om universiteit te doen, want dat is staat goed in de resultaatverslagen van de school. Ik had het geluk dat ik een decaan had die zei dat ik misschien beter op het hbo zou passen. Anders zat ik misschien ongelukkig op de universiteit.”

Een universitaire mastertitel is internationaal gezien gelijk aan een hbo-mastertitel

Mulder hoort de ontboezemingen van Anders en Simone zwijgend aan, druk knikkend en hoofdschuddend, alsof hij zich kan vinden in elk woord dat gezegd wordt. De stigma’s van het hbo en de verheerlijking van de universiteit die hij om zich heen ervaart, werken hem op de zenuwen.Dat betekent niet dat hij blind is voor de gebreken van het hbo - zowel het hbo als de universiteit hebben hun sterke en zwakke punten, zegt hij. Zo vindt hij het hbo de laatste jaren te bureaucratisch en wordt van studenten verwacht dat ze heel erg binnen de lijntjes kleuren om te voldoen aan allerlei regels. “Door allerlei reviews en accreditaties lig je als onderwijsinstelling onder een vergrootglas. De InHolland-affaire heeft veel schade aangericht. Die leek vooral te gaan over de waarde van diploma’s. Maar sindsdien is de zuiverheid van toetsen prioriteit nummer één geworden op het hbo.” Anders ïllustreert hoe dat zich uit: “Op de universiteit wordt totaal anders omgegaan met regels. Ik ben op het hbo altijd bang dat ik een vak niet haal, niet omdat ik de kwaliteiten niet bezit, maar omdat ik bang ben dat ik ergens een spatie ben vergeten en daarom een onvoldoende krijg."

Ondanks zijn kritische houding is Mulder toch onverdeeld voorstander van het hbo ten opzichte van de universiteit. Hij ergert zich aan de borstklopperij van de academie. “Een universitaire mastertitel is internationaal gezien gelijk aan een hbo-mastertitel. In elk team moet je mensen hebben die door verschillende lenzen naar de wereld kijken. Ik heb zelf aan een universiteit gestudeerd en kreeg ook les van niet gepromoveerde docenten – dat was heel waardevol. Die hadden nog een soort onbevangenheid. Een promotie is toch een soort woestijnreis waar je in de bloedhitte alleen maar vierkante steentjes mag verzamelen. Na vier jaar verzamelen weet je nog niks van de woestijn, maar heb je wel een tas vol vierkante steentjes.”

Op het hbo doe je meer samen

Dat de universiteit moeilijker zou zijn dan het hbo veegt hij van tafel: ‘Ik denk dat een hbo’er in de praktijk vaak op een hoger cognitief niveau moet opereren dan een universitair geschoold iemand. Als je moet beslissen over de uithuisplaatsing van een kind, dan is dat ingewikkelder dan een Engelse thesis schrijven waarin je bestaande literatuur moet samenvatten.” Anders beaamt dit: “Ik dacht dat ik het op het hbo rustiger aan kon gaan doen. Dat bleek niet waar te zijn. Tentamens zijn makkelijker omdat ik de stof redelijk simpel vind. Maar als ik een verslag moet schrijven dan is het juist veel meer werk.”

Het competitieve waar Anders zich op de universiteit zo aan stoorde, ziet hij minder terug op het hbo. “Op de uni wilde ik weleens voor een practicum in een logboek kijken van iemand anders. Maar dan zei diegene: ‘nee, want ik heb al het werk gedaan.’ Terwijl ik alleen even wilde kijken. Dat vond ik heel naar. Dat is op het hbo anders: daar doe je het meer samen.”

Ook als je rijk wil worden, zijn er slimmere routes dan over de academische top

Door het grote aantal overstappers die Mulder in verschillende studies aantreft, denkt hij dat het hbo zichtbaarder moet worden voor vwo’ers, en laten zien dat een keuze voor het hbo niet minder waard is dat een keuze voor de universiteit. “Nu zijn we dat nauwelijks. Voor veel kinderen en ouders zou het fijn zijn als ze over opties kunnen praten. Wat is de route die bij mij past? Als de arbeidsmarkt die vallei is achter de heuvels, ga je dan over de hoogste berg of om de berg heen? Ook als je rijk wil worden, zijn er slimmere routes dan over de academische top.”

Is er iets wat het hbo kan leren van de universiteit? Mulder denkt even na en zegt: “In ieder geval de air waarmee je jezelf als geweldig presenteert”, en lacht luidkeels. Dan serieus: “Hert hbo mag best een beetje meer grootheidswaan hebben”. En inhoudelijk? Wat doet de universiteit wat het hbo niet doet? “Ik ben wetenschapsfilosoof en hou van scherp nadenken en proberen door redeneren erachter te komen waarom je morgen uit de bocht  gaat vliegen. Die mentaliteit is er te weinig op het hbo. Het is hier net iets te veel ‘trial and error’. Door goed nadenken kan je voorkomen dat je die error maakt.”