Vwo'ers nemen stress mee naar studie

Dalila Abdelkhalek is 21 jaar en studeert Geneeskunde. “Soms ben ik zo gestrest dat ik helemaal niets meer kan doen, dan moet ik gaan slapen om mijn hoofd weer te laten functioneren”, vertelt de eerstejaars. In Amsterdam had ze de mavo, de havo en het vwo gedaan, maar niet per se met het doel om geneeskunde te studeren. “Iedereen zei dat ik de havo en vwo niet zou kunnen halen. Ik wilde bewijzen dat het me wel zou lukken, dat levert druk op.”

Het welzijn van de jeugd wordt iedere vier jaar onderzocht in het HBSC (Health Behaviour in School-aged Children) waar Gonneke Stevens en Margreet de Looze aan meewerken. Voor het onderzoek vullen 7000 middelbare scholieren vragenlijsten in. In 2017 kwam het laatste onderzoek uit.

“Het meest opvallende resultaat is dat tussen 2009 en 2017 de druk door schoolwerk enorm is toegenomen. 42 procent van de meisjes ervaart nu druk door schoolwerk. In 2009 was dit 24 procent”, zegt Stevens, UU-docent Interdisciplinaire Sociale Wetenschap. Onder jongens is de druk door schoolwerk in acht jaar van 17 naar 29 procent gestegen.

Maar is dit ook op de universiteit zo? Liberal Arts & Science-student Itah Scholten (20) vindt dat de stress een beetje is afgenomen sinds ze is gaan studeren. “Op het vwo ging ik om met de meisjes die ook achievers waren, de geneeskundemeisjes”, zegt Scholten. Ook haar vaders wensen voor haar ervaarde ze als druk. “Hij wilde het beste voor mij en dat was in zijn ogen je best doen en hoge resultaten behalen. Dat heeft er mede voor gezorgd dat ik deze waarden heb overgenomen.” Van de stress kreeg ze maagpijn en dat ging pas over als een examen voorbij was. Nu ze studeert heeft ze minder last van stress vooral omdat zij nu de enige is die eisen aan zichzelf stelt. Daarbij kan ze beter omgaan met de druk omdat ze haar vakken gemakkelijker vindt dan de vakken die ze op de middelbare school volgde.

Buikpijn
Schooldruk is gerelateerd aan psychische en psychosomatische problemen, vertelt het HBSC-onderzoek. “De lichte toename van emotionele problemen onder jongeren tussen 2009 en 2013 lijkt samen te hangen met de toename in druk door schoolwerk. Dat is een belangrijk resultaat”, aldus Stevens. Onder emotionele problemen scharen ze onder andere angst, somberheid en nervositeit. Psychosomatische klachten zijn hoofdpijn, buikpijn en slaapproblemen. Ook is de algemene levenstevredenheid iets gedaald in de tijd dat de druk door schoolwerk is toegenomen.

Maar dat komt niet alleen doordat jongeren druk zijn met studie. Naast school beleven ze ook stress door andere dingen. Geneeskundestudent Abdelkhalek zit sinds dit collegejaar bij studentenvereniging Veritas, iets wat ze “wel een beetje had onderschat”. Vorige week bijvoorbeeld moest ze op een dinsdag tot tien uur ’s avonds op de sociëteit zijn, daarna moest ze nog anderhalf uur naar huis met de trein en dan de volgende ochtend gewoon weer in de collegebanken zitten. “Soms geef ik aan dat het me te veel is. Maar ik baal daar wel van: anderen lijken het wel allemaal te kunnen, waarom ik niet?”

Afgelopen winter ging het een tijdje minder goed met haar. “Doordat ik veel ziek was geweest, had ik een blok niet gehaald en kreeg ik een brief van de opleiding dat ik noch een positief noch een negatief studieadvies had. Dat leverde heel veel stres op.” Ze vroeg zich af waar ze het allemaal nog voor deed en voelde zich ‘leeg’. “Op dat moment was er niks wat ik zou kunnen doen om me beter te laten voelen.” Om de controle terug te krijgen, maakte Abdelkhalek een afspraak bij de studentenpsycholoog die vanuit de universiteit wordt aangeboden. Helaas kreeg ze te horen dat ze anderhalve maand op een consult moest wachten. Toen ze eenmaal aan de beurt was, was ze ziek.

Aangescherpte eisen
Uit het onderzoek van Stevens blijkt dat meisjes meer druk door schoolwerk ervaren dan jongens en dat de stijging in druk door schoolwerk bij meisjes sterker is dan bij jongens. Dit komt waarschijnlijk enerzijds door toegenomen eisen en anderzijds doordat jongeren het belangrijker vinden om te presteren. En daar maken meisjes zich drukker om dan jongens.

Dr. Gonneke Stevens. Foto: Ivar Pel, UU

Als het om eisen gaat, zijn bijvoorbeeld de exameneisen in 2011 aangescherpt. Zo mag je voor Nederlands, wiskunde en Engels gemiddeld niet onvoldoende staan. Ook zijn universiteiten in deze periode studenten vaker gaan selecteren voor bacheloropleidingen. “Voor geneeskunde is er bijvoorbeeld een strenge en intensieve selectie, maar ik vraag me af of er door deze selectie betere artsen gevonden worden. Onderzoek hiernaar lijkt me erg belangrijk”, zegt Stevens. De toegenomen druk door schoolwerk komt misschien ook door het einde van de zesjescultuur: vooral meisjes vinden het belangrijker om zo goed mogelijk te presenteren, denkt Stevens. Maar ervaren jongens dat ook zo?

Strenge selectie
De 18-jarige Luuk Nagtegaal studeert Bestuurs- & Organisatiewetenschap. Hij vond de toelatingsprocedures voor zijn opleiding “pittig” terwijl hij voor deze studie toch aardig wat ervaring had opgedaan op de middelbare school. Hij was actief binnen de VVD en voorzitter van de leerlingenraad. “Voor de selectieprocedure moest ik een online dossier maken waarin vragenlijsten zaten, een persoonlijkheidstest, een aanbeveling van iemand van de middelbare school, een motivatiebrief, mijn cv en ik moest op de faculteit een debat voeren met een hoogleraar.” Vooral dat laatste vond hij zwaar. “Die hoogleraar zat er zo strak in en ging er echt voor. Dat had wel wat minder gemogen”, vindt Nagtegaal.

Zelf is hij over het algemeen niet zo gestrest, ook al zit zijn agenda “echt helemaal vol”. Naast zijn studie doet hij een commissie bij studievereniging Perikles, zit hij namens de VVD in de commissie Ruimte van de gemeente IJsselstein, volgt hij daar de raadsvergaderingen, sport hij en is hij op zoek naar een kamer in Utrecht. “Zo’n vijf keer per blok denk ik: waarom heeft mijn dag maar 24 uur?” Op sommige momenten is het te veel, dat merkt hij dan aan zijn concentratieboog. “Als ik over het randje ga, denk ik, oké, even naar de sportschool, en dan de volgende dag weer gáán.” Of hij neemt een sigaret.

Tussen de jongens en meisjes op zijn studie merkt hij zeker een verschil qua stresservaring. Laatst hoorde hij een meisje zeggen: ‘Ik heb een 6,4 voor mijn tentamen. Ik wil graag een herkansing om een hoger cijfer te halen, maar waarom mag dat niet?’ “Ze zijn denk ik wat perfectionistischer. Onder mijn vrienden is het eerder: mooi, weer een 5,5, op naar het volgende vak.” De meeste stress ervaart Nagtegaal zelf door zijn ouders. “Ik ben de enige in de hele familie die ooit heeft gestudeerd. Dat levert erg veel druk op want ik wil ze trots maken.”

Maar ergens heeft hij makkelijk praten. Tot nu toe heeft hij al zijn tentamens gehaald. “Als ik iets niet zou halen en ik had er wel mijn best voor gedaan, zou ik teleurgesteld en verbaasd zijn. Wat is er misgegaan, zou ik dan denken”, vertelt Nagtegaal eerlijk.

Iets flexibeler
Onderzoeker Stevens vraagt zich af of het probleem van deze gestreste jongeren bij de jongeren zelf ligt, of bij de maatschappij. “Misschien verwachten we soms wel te veel,” zegt ze.

De maatregelen van de universiteit om stress te verminderen zijn volgens Abdelkhalek, Scholten en Nagtegaal onvoldoende. Docenten zouden wat flexibeler met deadlines om kunnen gaan tijdens drukkere periodes en er moeten meer studentenpsychologen beschikbaar zijn. Abdelkhalek ziet graag een verbetering in de ziekteregeling. “Als je ziek bent, moet je zoveel bewijs kunnen aanleveren.” In plaats van beter worden focus je je dan op je aanwezigheidsplicht, en dat levert stress op. “Met een beetje meer vertrouwen vanuit de universiteit zou dat al verholpen zijn”, zegt ze.

Bron: Stevens, G. et al. (2018). Rapport HBSC Nederland 2017. Utrecht: Utrecht Universiteit.