Waarom gaan zo weinig studenten Duits studeren?

In mei ging ik vol gezonde trots naar de diploma-uitreiking van de bachelorstudie Duitse taal en cultuur van mijn jongere zus, Lotte van Koppen. Tijdens deze middag in de Johanna Westerdijkzaal van het Academiegebouw vond er geen lange uitreiking plaats. Integendeel: zij was de enige aan wie een diploma werd uitgereikt. Het resultaat was een zeer persoonlijke uitreiking. Leuk voor de aanwezigen, maar dat de UU maar één germanist aflevert, moet toch zorgwekkend zijn?

Ewout van der Knaap, de opleidingscoördinator van de bachelor Duitse taal en cultuur, vertelt dat dit een uitzonderlijke situatie is: ‘’Jaarlijks trekken we rond de twintig studenten aan. Daarvan blijven er uiteindelijk zo’n achttien per jaar over. De uitreiking met maar één diploma ligt dus aan het feit dat de meeste studenten kiezen voor het uitreikmoment in het najaar.‘’ Met achttien afstudeerders per jaar is de situatie niet rooskleurig: in Duitsland zijn er tegenwoordig nog steeds meer studenten Nederlands dan dat er in Nederland germanisten zijn. Bovendien lijkt er sprake van een dalende trend. Vorig jaar schreven uiteindelijk maar zeven studenten zich in. Dit jaar is de belangstelling iets groter, maar blijft het aantal onder de twintig.

De Actiegroep Duits
Ik blijk niet de enige te zijn die dit verontrustend vind: zo werd in 2016 het manifest Buurtalen opgesteld, waarin wordt opgeroepen tot een stop aan de afbraak van het onderwijs in de buurtalen Frans en Duits. De Actiegroep Duits maakt zich daarnaast al sinds 2011 sterk voor de (promotie van) Duitse taal in Nederland.

Ewout van der Knaap luidt regelmatig de noodklok. ‘’Als je er zoals wij heel dicht op zit, vraag je je toch weleens af hoe het kan dat er na een jarenlange lobby geen toename is’’, zegt Van der Knaap bedenkelijk. ‘’Er is dit jaar een enorme groei bij Koreastudies in Leiden. Fantastisch, ik gun het die mensen. Het is een interessante taal en cultureel gezien valt er veel te bestuderen; van de Koreaanse politiek tot popcultuur. Het is mooi dat veel mensen dat inzien en datzelfde verschijnsel zou ik ook bij de studie Duitse taal en cultuur wensen.

Ik denk dat Duitstalige landen heel veel te bieden hebben voor studenten.

Dat die belangstelling er niet is, vindt Van der Knaap vreemd: “Het klinkt misschien germanofiel, maar ik denk dat de Duitstalige landen heel veel te bieden hebben voor studenten. Economisch en cultureel gezien is het interessant en voor toerisme heel gevarieerd. Wellicht blijft de toestroom achter doordat Duitsland zo nabij is waardoor het minder spannend lijkt dan Korea, of denken scholieren dat de studie hetzelfde is als het schoolvak Duits zoals ze dat kennen.’’ 

Wel veel bijvakkers
Ondanks de zorgen, zijn er ook positieve zaken op te merken bij de afdeling Duits. Er zijn namelijk wel veel ‘bijvakkers’. Van der Knaap: ‘’Veel internationale communicatie loopt via het Engels, maar dat is niet overal zo, zeker in Duitsland en Oostenrijk niet. Als je het Duits beheerst kun je de grens over voor onderwijs of werk. Er zijn zoveel hoogstaande onderzoeksinstituten en banen in Duitstalig gebied!’’

Bij bedrijven zijn specialisten nodig die meer dan een LOI-cursus Duits hebben gevolgd

Ook als je vanuit Nederland wilt blijven werken, heb je baat bij de studie Duitse taal en cultuur. ‘’In het MKB en bij grote bedrijven zijn specialisten nodig die niet alleen een LOI-cursus Duits hebben gevolgd, maar ook knowhow hebben van de Duitse (bedrijfs)cultuur. Dat is hét smeermiddel om ergens binnen te komen.’’ De grote vraag vanuit het werkveld merkt Van der Knaap onder andere aan de recruiters van uiteenlopende organisaties die regelmatig aan de deur kloppen voor studenten.

Ook middelbare scholen benaderen hem regelmatig in hun zoektocht naar jonge academici. Behalve in het bedrijfsleven en het onderwijs is er volgens Van der Knaap ook behoefte aan academici die de Duitse taal en geschiedenis kennen. ‘’Nederland heeft mensen nodig die vanuit ons perspectief historisch en modern Duits cultureel erfgoed kunnen analyseren. En vergeet niet dat het voor democratische processen bij internationale besluitvorming, bijvoorbeeld in de Europese Unie, van groot belang is dat we goed kunnen communiceren met onze Duitse buren.’’

Wat trekt studenten naar de studie?
Toch blijkt niet het arbeidsperspectief de voornaamste reden dat studenten voor de studie Duits kiezen. Ward Bruning werd na zijn bachelor Geschiedenis, aangetrokken door de studie Duits. Binnenkort start hij met de historische master Duitslandstudies aan de UvA, waar zijn bachelors samen komen. ‘’Ik houd veel van Duitse kunst, bijvoorbeeld van de werken van Wagner, Mahler en Franz Kafka en koos daarom voor de bachelor Duits.

Na Geschiedenis moest ik wel wennen aan de kleinschaligheid: dat heeft voor- en nadelen. De docenten zijn erg betrokken, er is veel ruimte om vragen te stellen en je leert je medestudenten goed kennen. De diversiteit in de collegezaal is daarentegen wel kleiner doordat er minder mensen zijn. Ook kunnen er minder verdiepingspakketten worden aangeboden dan bij een studie als Geschiedenis.’’

Veel mensen begrijpen niet dat ik Duits studeer

Van zijn omgeving krijgt Ward verschillende reacties als hij over zijn studie vertelt. ‘’Van liefhebbers van literatuur, taal en cultuur, krijg ik altijd positieve reacties. Mensen die daar niet van houden, begrijpen niet dat ik Duits studeer. Als ik dan ook nog zeg dat ik geen docent wil worden, snappen ze er echt niks meer van. Het tekort komt volgens mij door een imagoprobleem en omdat de kloof tussen het middelbaar en universitair onderwijs te groot is. De aandacht voor literatuur is in de studie bijvoorbeeld veel groter dan op de middelbare school. Op dat vlak is veel te winnen.’’

 Ook Van der Knaap vestigt zijn hoop op een curriculumwijziging op de middelbare school. ‘’Het gaat nu veel om vaardigheden in hedendaags middelbaar taalonderwijs. Die zijn belangrijk, maar als er meer vanuit de inhoud gewerkt wordt in plaats van andersom, zou je vaker van scholieren horen: ’Hé, dat is best wel interessant’.

De Spaanse taal wordt ervaren als exotisch en gepassioneerd, Duits als hard en agressief

Net als Ward werd Lotte naar de studie Duits getrokken vanwege een liefde voor taal en de Duitse kunst, de ‘inhoud’ eigenlijk. ‘’Ik vind de Duitse literatuur heel mooi. ‘Faust’ van Goethe en ‘Woyzeck’ van Büchner zijn mijn lievelingswerken. Ook het feit dat Duitsland de economische motor van Europa is, trok mij naar de studie. Duitsland is ontzettend belangrijk voor Nederland.’’

Bij het geringe aantal studenten, denkt zij net als Ward aan het imagoprobleem van de taal: ‘’Naast Duits heb ik ook een bachelor Spaans gedaan aan de Universiteit Utrecht. De reacties als ik vertelde dat ik Spaans studeerde, verschilden van de reacties die ik kreeg als ik zei dat ik Duits studeerde. Mensen zien de Spaanse taal als exotisch, romantisch en gepassioneerd, terwijl het Duits vaker als hard en agressief ervaren wordt. Zelf ben ik het daar niet mee eens. Ik denk dat de Duitse taal tegenwoordig nog steeds kampt met een paar hardnekkige vooroordelen, die compleet voorbijgaan aan al het mooie dat de literatuur en cultuur ook te bieden hebben.’’

Meer aandacht op middelbare school
De vraag is hoe de aandacht voor Duits als studie zou kunnen toenemen. Als er meer aandacht zou zijn voor de Duitse literatuur en cultuur in het middelbaar onderwijs, zou dat mogelijk meer academici met een kennis van de Duitse taal en cultuur op kunnen leveren in de toekomst. De universiteit, het bedrijfsleven en het middelbaar onderwijs wachten vol smart op toekomstige germanisten. ‘’Over de hele scope is er meer massa nodig’’, aldus Van der Knaap. Behalve voltijdstudenten, zijn ook de bijvakkers van harte welkom bij de studie.