Waarom heeft de UU geen beleid om maatschappelijk verantwoord te ondernemen?

De Universiteit Utrecht heeft geen strategie op papier staan voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Vreemd, zeggen twee onderzoekers van het Utrecht Centre for Accountability and Liability Law tijdens een debat afgelopen dinsdag over principes van de UU bij het kiezen van partners om zaken mee te doen.

Hoe kan de universiteit duidelijk maken dat ze duurzaamheid hoog in het vaandel heeft? Zijn er bedrijven waar de UU nooit mee zou willen samenwerken omdat ze mensenrechten schenden of leveranciers hebben die kinderarbeid toestaan? De Universiteit Utrecht ontbeert op dit moment een strategie voor Corporate Social Responsibility (CSR) waarin dit soort zaken op papier staan.

Lukas Roorda en Liesbeth Enneking doen beiden onderzoek naar de maatschappelijke verantwoordelijkheid van westerse bedrijven. Zo kijken ze bijvoorbeeld hoe bedrijven omgaan met buitenlandse leveranciers die hun werknemers onder slechte arbeidsomstandigheden laten werken. Of wat voor beleid instellingen hebben om in zee te gaan met organisaties die de mensenrechten schenden of milieuonvriendelijk opereren. Veel bedrijven, zeggen zij, hebben een Corporate Social Responsibilitybeleid opgesteld. Dat waarborgt hun reputatie.

“Maar het zijn niet alleen bedrijven die zo’n CSR-strategie hebben. Bijna elke zichzelf respecterende overheidsinstelling of organisatie in de publieke sector is daarmee bezig”, vertelt Enneking. Ze is dan ook zeer teleurgesteld dat haar eigen organisatie, de Universiteit Utrecht, niet zo’n beleid heeft.

Ze brengt dit naar voren in een debat van Fossile Free UU met rector Bert van der Zwaan over de principes die de Universiteit Utrecht zou moeten hebben als het gaat om contacten met bedrijven en andere organisaties. “Juist in zo’n CSR-beleid kun je afspraken daarover vastleggen”, houdt Lukas Roorda de rector enigszins geëmotioneerd voor.

Rector Bert van der Zwaan meent dat veel van die principes impliciet al vastliggen. Zo heeft de universiteit uitgesproken dat ze wil bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke problemen en is ze ook intern bezig om de bedrijfsvoering van de UU duurzamer te maken. Ook zal de universiteit nooit in zee gaan met een organisatie die aan wapenhandel doet, en staat bij elke afspraak over contractonderzoek vast dat de wetenschapper onafhankelijk moet zijn.  

Maar een expliciet Corporate Social Responsibilitybeleid ziet hij niet zitten. “Wij doen altijd netjes wat ons door de overheid wordt opgelegd en dit is geen verplichting”, legt hij uit. Deze opmerking zorgde tijdens het debat voor wat hoongelach. “Zo’n beleid maak je niet omdat het wordt opgelegd, maar omdat je transparant wil zijn. Omdat je dan een checklist hebt als je een contact met een andere organisatie aan wilt gaan”, aldus Roorda. Zo hebben veel universiteiten, waaronder de Tilburg University en de University of London  een CSR-document op hun website staan.

Grote bedrijven willen alleen maar meer winst
Zo’n document kan een houvast geven bij de 70.000 contracten die de universiteit sluit. Maar desondanks zullen er lastige afwegingen blijven bestaan. Wanneer kunnen onderzoekers wel en wanneer niet in opdracht van een groot bedrijf een onderzoek doen?

Neem een bedrijf als Shell. Shell is verwikkeld in rechtszaken over vermeende schendingen van mensenrechten in Nigeria. Bovendien is het een bedrijf waar de fossiele brandstof het voornaamste product is. Toch werkt de universiteit samen met Shell. Wetenschappers zijn immers bezig om nieuwe ontdekkingen te doen die het autorijden schoner moet maken. Dat is goed voor het milieu en de samenleving, ook al wordt het gefinancieerd door Shell die er ook van kan profiteren. “Zij weten dat het gebruik van fossiele brandstof zelf zal dalen en moeten op zoek naar alternatieven”, zei een van de aanwezigen.

Een andere wetenschapper zou graag elke onderzoeksrelatie met multinationals als Shell uitsluiten. “Elk bedrijf dat onderzoekers inhuurt, doet dat om meer winst te genereren. Moet je dat als universiteit wel willen? De tijd die ze voor het bedrijf werken, zouden ze ook mooie andere dingen kunnen doen om de maatschappij te verbeteren. Het huidige onderzoeksbeleid dwingt wetenschappers op zoek te gaan naar geld in het bedrijfsleven en daarmee verliezen ze deels hun onafhankelijkheid.”

Vaker contact opnemen met universiteitsraad
Tijdens het debat komt tenslotte de vraag aan de orde hoe je als medewerker je mening kan ventileren. Roorda en Enneking kozen dit debat om de rector hun zorgen over het ontbreken van het CSR voor te leggen. Maar zou er niet een platform moeten zijn om je zorgen en mening te delen?

De rector wijst in de eerste plaats naar de universiteitsraad. “Dat is een medezeggenschapsorgaan waar wij direct mee in contact staan. Ga daar met je opmerkingen heen en vraag of zij jouw zorgen of ideeën in de raad naar voren willen brengen.”

Een andere optie is het schrijven van een opiniestuk op DUB. De rector zegt verrast te zijn dat zijn opmerking over het uitbannen van vlees op de universiteit zoveel heeft losgemaakt. “Ik wou dat er over meer zaken zo werd gedebatteerd.”

Er komt ook een nieuwe suggestie. Zo kan de universiteit acht keer per jaar een ronde tafelbijeenkomst over verschillende thema’s organiseren en daar in debat gaan met medewerkers en studenten. “De universiteit is een community en we willen graag iedereen erbij betrekken”, zegt Van der Zwaan.

De vraag is alleen hoe je meer mensen bereikt. De opkomst bij de verkiezingen is laag en de deelname aan debatten (zoals ook deze dinsdag) blijft beperkt tot een kleine groep. Een oplossing voor dat probleem wordt niet gevonden. Daar gaat dan een volgend debat weer over.