Waarom jonge klimaatrebellen zich vastlijmen aan de A12

Eind deze maand zullen leden van de actiegroep Extinction Rebellion opnieuw de A12 bij Den Haag blokkeren. Wie mee wil doen kan de komende weken nog op verschillende plekken in het land actietraingen volgen.

Enerzijds lijkt de sympathie te groeien voor de jonge protestbeweging en BN’ers als actrice Katja Herbers verklaren zich openlijk solidair. Studenten die onlangs universiteitsgebouwen in Eindhoven en Rotterdam bezetten, konden ook op behoorlijk wat sympathie rekenen.

Anderzijds lijkt de afschuw en afkeuring te groeien, en is er bij grote groepen Nederlanders weinig begrip voor ‘klimaatklevers’ die zichzelf aan talkshowtafels bevestigen.

Is er inderdaad een nieuwe generatie activisten opgestaan?
“Het eerste klimaatactivisme begon al in de jaren 70 na het Grenzen aan de Groei-rapport van de Club van Rome. Daarin gaven onderzoekers aan dat de manier waarop mensen consumeren onhoudbaar was. Sinds 2017 en 2018 is het aantal klimaatactivisten echt enorm gegroeid; dit was bijvoorbeeld de periode waarin Greta Thunberg in de belangstelling kwam te staan. In 2018 is in Engeland Extinction Rebellion ontstaan en in 2019 kwam er ook een Nederlandse tak van deze organisatie. Klimaatactivisten voeren dus al lange tijd actie, maar de afgelopen jaren is deze beweging nog eens in omvang toegenomen.”

Uit wat voor mensen bestaat deze beweging?
“Het is duidelijk te zien dat het bewustzijn van het klimaatprobleem vooral onder jongeren groot is. Het onderwerp wordt tegenwoordig veel vaker behandeld op scholen en ook op sociale media wordt er veel over het klimaat gesproken. Onze toekomst ziet er minder rooskleurig uit dan wij dachten en jongeren maken zich hier druk om. Maar ook veel bezorgde grootouders doen mee aan het activisme.

Leden van Extinction Rebellion zijn over het algemeen jong en hoogopgeleid. Hoewel door tegenstanders vaak wordt geroepen dat ze  ‘werk moeten gaan zoeken’, heeft een groot deel van de leden goede banen. En er er zijn ook wetenschappers bij de organisatie betrokken.”

Met welke redenen worden mensen actief voor Extinction Rebellion?
“Er zijn heel veel verschillende redenen, maar een terugkerend thema in ons onderzoek is dat mensen binnen de beweging de klimaatcrisis onrechtvaardig vinden. Uit ons onderzoek blijkt dat klimaatactivisten opmerken dat het rijke Noorden verantwoordelijk is voor de wereldwijde uitstoot van de CO2, maar dat vooral landen in het Zuiden te maken krijgen met de negatieve consequenties van klimaatverandering, denk bijvoorbeeld aan de recente klimaatramp in Pakistan waar grote overstromingen plaatsvonden.

“Mensen zien dus dat er ongelijkheid is in klimaatverantwoordelijkheid en klimaatimpact. Naast dat gevoel van ongelijkheid ervaren veel activisten angst voor hun toekomst, of die van hun kinderen of kleinkinderen. Ze zien bijvoorbeeld dat nationale overheden en multinationals hun verplichtingen met betrekking tot klimaatakkoorden niet nakomen. Een deel van de activisten voelt boosheid, een ander deel angst. Activisme kan dan hoop bieden.”

Voor wat voor methoden kiezen de activisten?
“Extinction Rebellion is vooral interessant omdat burgerlijke ongehoorzaamheid de belangrijkste strategie is. Het overtreden van de wet is geen bijkomstigheid, maar het doel van de acties. Uit de geschiedenis blijkt dat deze manier van activisme vaak succesvol is geweest, bijvoorbeeld als je kijkt naar de burgerrechtenbeweging onder leiding van Martin Luther King en de Nederlandse vrouwenbeweging. Volgens de activisten van Extinction Rebellion hebben gebruikelijke methodes zoals demonstraties niet het gewenste effect, maar komt er pas aandacht voor het onderwerp 'klimaatverandering' als ze ongehoorzaam zijn.

“De bekendste acties van Extinction Rebellion zijn de wegblokkades. Activisten zetten dan een deel van de weg af en gaan hier zitten met bijvoorbeeld spandoeken. Een deel van de activisten zorgt ervoor dat ze moeilijk weg te halen zijn, bijvoorbeeld door zich vast te lijmen. Soms bestaan deze blokkades uit honderden mensen.

“Naast de wegblokkades voert Extinction Rebellion ook op andere manieren actie. Activisten van de beweging bezetten gebouwen, zoals het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Er zijn ook protestmarsen, en leden komen bij elkaar voor klimaatalarmen waarbij actievoerders bijvoorbeeld ‘dood’ op een plein gaan liggen. Verder organiseren ze bijeenkomsten om informatie over het klimaatprobleem te verspreiden.

“Over de acties wordt goed nagedacht. Als een gebouw beklad wordt met verf zorgt de organisatie dat de verf biologisch afbreekbaar is en worden er spullen meegenomen om de verf naderhand te verwijderen. De acties zijn volgens Extinction Rebellion altijd doelgericht, gewetensvol en openlijk. De organisatie maakt ook duidelijk dat zij achter de acties zit en accepteert de consequenties.”

Is deze manier van actievoeren effectief?
“Ik heb niet echt onderzoek gedaan naar de effecten van de protesten; het is ook lastig vast te stellen of een actie effectief is. Dit hangt namelijk af van het doel van de activisten. Een actie kan bijvoorbeeld goed zijn voor de media-aandacht en het verstoren van de publieke orde, maar slecht voor de publieke opinie. Dit is een afweging die de beweging elke keer moet maken.”

Hoe wordt besloten welke acties er plaats zullen vinden?
“In principe mag iedereen binnen de organisatie met  een actie beginnen zolang de kernwaarden van de beweging worden nageleefd. De beweging is horizontaal, wat betekent dat er geen leiding is die bepaalt wat er moet gebeuren en wat niet.”

Je ziet vaak in het nieuws dat activisten worden gearresteerd. Is dit deel van het protest?
“Activisten weten van tevoren vaak dat ze aangehouden kunnen worden tijdens een actie. Over het algemeen kondigt de politie het behoorlijk goed aan dat agenten beginnen met arresteren. Een deel van de activisten is ook daadwerkelijk bereid om gearresteerd te worden, dit deel wordt bij de voorbereidingen ingedeeld in de “high risk”-groep. De “low risk”-groep stopt met de actie voordat er mensen worden gearresteerd, terwijl de high risk groep bewust blijft zitten.”

Wat is het nut hiervan?
“Als het doel van een actie is om zo disruptief mogelijk te zijn, heb je de grootste kans op succes als je zo lang mogelijk doorgaat met de actie. Als de groep bijvoorbeeld langer een weg blokkeert, heeft dit een grotere verstorende impact op de maatschappij.”

Er is vaak irritatie over de manier waarop Extinction Rebellion actie voert, omdat de “gewone burger” hier last aan ervaart. Wat zeggen de activisten hierover?
“Ik denk dat de activisten niet zo bezig zijn met de publieke opinie. Wat zij zeggen is eigenlijk dat de klimaatproblematiek zo’n urgent probleem is, dat het aankaarten daarvan belangrijker is dan wat de gemiddelde burger vindt van hoe dat gebeurt. De tijd van vriendelijke legale acties is voorbij, vinden ze. Er is gebleken dat deze niet effectief genoeg zijn.

“Tegelijkertijd is het niet zo dat de activisten geen rekening houden met omstanders. Bij de acties zijn altijd mensen aanwezig die omstanders inlichten om zo begrip te creëren. Toch is het doel dus niet per se om mensen mee te krijgen, maar om de overheid aan haar verantwoordelijkheid om de klimaatproblematiek aan te pakken te herinneren.”

Moeten we bang zijn dat de activisten van Extinction Rebellion uiteindelijk geweld gaan gebruiken?
“Geweldloosheid is binnen Extinction Rebellion een heel belangrijke regel. De beweging vindt dat het gebruiken van geweld moreel onjuist is en ook nog eens minder effectief. Er worden bijvoorbeeld ook de-escalatietrainingen gegeven aan activisten om geweld te voorkomen. Wel zou het natuurlijk kunnen dat er individuen zijn die op een gegeven moment besluiten dat de klimaatproblematiek zo heftig is dat zij op eigen initiatief geweld gaan gebruiken. Maar dit zal binnen Extinction Rebellion nooit geaccepteerd worden.”

In Engeland stopt Extinction Rebellion voorlopig met disruptieve acties. Waarom gebeurt dit in Nederland niet?
“Dit heeft waarschijnlijk te maken met een nieuwe wet die de maak is in het Engeland waarmee er een gevangenisstraf kan komen te staan op burgerlijke ongehoorzame acties. In Nederland is er geen sprake van zo’n wet.”

Je bent het zelf zichtbaar eens met het aankaarten van de klimaatproblematiek. In hoeverre is het doel van je onderzoek wetenschappelijk en in hoeverre is het activistisch?
“Mijn doel is voornamelijk wetenschappelijk, maar ik denk deze doelen prima samen kunnen komen. Ik onderzoek de beweging van een afstand om een licht te werpen op hun motivaties, maar door dit te doen denk ik ook dat de beweging beter begrepen kan worden en ernstige escalatie tussen voor- en tegenstanders in de toekomst hopelijk voorkomen kan worden.”

Hoe verwant voel je je dan met de organisatie?
“Om mijn onderzoek goed uit te kunnen voeren, probeer ik als onderzoeker voldoende afstand te houden tot de beweging. Tegelijk is het nooit volledig mogelijk, en ook niet  nodig, om helemaal neutraal te blijven. Ik maak mij ook zorgen om het klimaat en wil dat er dingen gaan veranderen in de maatschappij. Hier ben ik altijd open over.”