‘We voelen ons ontdekkingsreizigers binnen de universiteit’

Anderhalf jaar geleden werd University Pioneers (UP) opgericht voor zogeheten eerstegeneratiestudenten: studenten en academici die één van de eersten zijn uit hun gezin die naar het hoger onderwijs zijn gegaan. De gemeenschap biedt ruimte voor mensen met een vergelijkbare achtergrond om ervaringen te delen. Het mentoraat is onderdeel van de verschillende activiteiten en evenementen die UP organiseert, en koppelt een eerstegeneratiestudent een iemand met meer universitaire ervaring. Zo werden universitair docent David Napolitano (54) en masterstudent Ludovico Romagnoli (23) gematcht. 

De twee ontmoetten elkaar voor het eerst in lunchroom De Ontdekking, in de binnenstad van Utrecht, voor een kop koffie. Voor een eerste afspraak met een mentorstudent neemt Napolitano altijd het initiatief.  Hij kan zich goed voorstellen dat er voor de student een drempel is om zomaar contact te leggen met iemand die al verder op de academische ladder staat. Daarnaast is het ook de bedoeling om tijdens de gesprekken openlijk te praten over hun persoonlijke levens en uitdagingen op de universiteit, en dat kan wellicht ook enige koudwatervrees veroorzaken.

Essentie
Tijdens het interview valt de wederzijdse klik tussen Napolitano en Ludovico op. Beiden hebben een Italiaanse achtergrond en hun gesprek is gepassioneerd en energiek. Sinds september volgt Ludovico de researchmaster Filosofie aan de UU. Op Instagram kwam hij een bericht van University Pioneers tegen. Het programma sprak hem aan en hij gaf zich gelijk op voor het mentoraat. Ook Napolitano was enthousiast over de nieuwe gemeenschap en besloot daaraan bij te dragen door zich aan te melden als mentor. De gesprekken met zijn mentorstudenten inspireren hem, zegt hij, en hij haalt veel plezier uit de verschillende perspectieven die zij hem brengen. 

Deze ontmoetingen, waarbij deelnemers met elkaar in gesprek gaan over hun leven, vormen de essentie van het mentorprogramma. Napolitano: "Ik ga niet op de stoel van de studieadviseur zitten of een andere vorm van begeleiding bieden. De universiteit heeft daar al genoeg mogelijkheden voor. Ik probeer alleen mijn verhalen te delen, wat advies te geven over hoe om te gaan met bepaalde situaties en vooral naar ze te luisteren.’’

Achtergrond
Ludovico koos voor de UU omdat hij graag onderdeel wilde zijn van een internationale gemeenschap van filosofiestudenten en -onderzoekers. Geboren en getogen in Bologna, Italië, identificeert hij zich als eerstegeneratiestudent omdat hij de enige in zijn gezin is die een universitaire opleiding is gaan doen. Alleen zijn tante en neef hebben ook een universitaire opleiding gevolgd, en met hen kan hij zijn ervaringen delen. Zijn ouders hadden geen behoefte om na de middelbare school verder te studeren en wilden liever aan het werk. Hij was verrast toen hij het UP-project tegenkwam. “Een dergelijk initiatief had de universiteit van Bologna waar ik mijn bacheloropleiding heb gedaan, niet. Ik weet dat binnen de academische wereld de aandacht groeit voor eerstegeneratie-academici, maar ik denk dat het zelfs nog belangrijker kan zijn voor eerstegeneratiestudenten om zich te kunnen herkennen in anderen. Het is best wel een grote stap om de eerste student te zijn.” 

Napolitano is Belgisch-Italiaans en komt uit Overpelt, een dorp vlakbij de Belgisch-Nederlandse grens, waar zijn ouders een pizzeria runden. Inmiddels is hij universitair docent Middeleeuwse Geschiedenis, maar op de weg daarnaartoe heeft hij wat omzwervingen gemaakt. Aanvankelijk waren zijn ouders bezorgd over zijn toekomstperspectieven toen hij besloot om te studeren aan de universiteit. Uiteindelijk draaiden ze bij en beloofden ze hem financieel te steunen als hij rechten of economie zou studeren, twee studierichtingen die een perspectief op een goedbetaalde baan boden. Napolitano koos rechten, en werkte daarna vijftien jaar lang als advocaat. Toen hij het zich financieel kon veroorloven, besloot hij terug te gaan naar de universiteit om geschiedenis te studeren – zijn ware passie.

Informele regels
In het gesprek met Napolitano en Ludovico komt duidelijk naar voren dat het lastig is om je een weg te banen in een specifieke culturele omgeving zonder dat je op de hoogte bent van de informele regels - een veelvoorkomend gevoel onder eerstegeneratiestudenten. "De universiteit is een gemeenschap en een gemeenschap heeft formele en informele gedragsregels. Je kunt de formele regels lezen, maar er is geen manier om erachter te komen wat de informele regels zijn. Als niemand je daarop wijst, kom je daar op een harde manier achter’’, erkent Napolitano.

Hoewel Ludovico over alle capaciteiten beschikt om een academische carrière na te streven, vond hij in het begin toch dat hij zich op de een of andere manier moest aanpassen. "Ik behoor tot de  middenklasse afkomstig uit een grote stad. Toch had ik het gevoel dat ik niet de juiste culturele bagage bezat voor een universiteit, ik voelde me cultureel minderwaardig.'' Na even nagedacht te hebben over zijn uitspraak, concludeert Ludovico dat die informele regels "niet iets zijn dat je koste wat het kost moet leren om het gevoel te krijgen dat je thuishoort op de universiteit." "University Pioneers en het mentorprogramma zijn er niet om die informele regels aan de studenten te leren. Dit programma is juist bedoeld om over die ervaringen te praten en te bespreken hoe je vanuit je eigen perspectief met die regels omgaat. Uiteindelijk is de universiteit niet iets waaraan je je maar moet aanpassen: ook als eerstegeneratiestudent heb je het recht om dat instituut vorm te geven en te veranderen.”

Ook het studeren zelf kan een probleem zijn voor eerstegeneratiestudenten: ze kunnen hun ouders of andere familieleden niet om hulp vragen, zeggen Napolitano en Ludovico. Zo zakte Napolitano voor zijn eerste tentamens in zijn rechtenstudie omdat hij niet wist hoe hij daarvoor moest studeren. “Ik wist niet hoe belangrijk het was om specifieke namen, jargon en concepten te gebruiken bij het beantwoorden van vragen. Dankzij de hulp van een van mijn docenten werd ik aan het einde van het jaar derde van de klas.” Toch leren eerstegeneratiestudenten juist door deze drempels om te gaan met tegenslagen, zegt Napolitano. ‘’Ze zijn gewend om dingen zelf op te pakken en te leren, waardoor ze vaak onafhankelijk en hardwerkend zijn.’’

Verder op de academische ladder
De taak van de mentor eindigt niet wanneer zijn mentee afstudeert; juist wanneer iemand een academische carrière nastreeft, worden informele regels steeds belangrijker. Napolitano herinnert zich verschillende momenten in zijn carrière waarin hij niet goed aanvoelde wat er van hem verwacht werd. “Wanneer ik mensen uit eten moest nemen, koos ik vaak voor een gezellig en knus restaurant, wat soms tot opgetrokken wenkbrauwen leidde: ik had volgens hen mijn gasten beter moeten vermaken door ze in een chiquer restaurant uit te nodigen.’’

Ludovico wil graag promoveren na zijn master, en is daarom verschillende onderzoeksvelden aan het verkennen. “Je kan niet zeggen: ik vind filosofie geweldig dus ik meld me aan voor een paar promotieplekken en zie wat er gebeurt. Nee: je moet een specifiek veld of onderwerp pakken en daar je cv nauwgezet op aanpassen - anders maak je geen kans. Om geaccepteerd te worden moet je veel kennis hebben van het veld, en de informele regels daari”’, zegt Ludovico. Samen met Napolitano bespreekt hij hoe hij dit het beste kan aanpakken.

Geen homogene groep
Wanneer Napolitano met zijn studenten praat, komen ook allerlei andere onderwerpen langs, zegt hij. “Sommige mensen willen graag praten over discriminatie en racisme  waarmee ze  geconfronteerd worden als studenten, terwijl anderen meer baat hebben bij het bespreken van hun financiële situatie, die soms kwetsbaar is omdat hun ouders niet kunnen bijdragen.” Volgens beiden kun je eerstegeneratiestudenten dan ook niet zien als een homogene groep. “Het is een intersectionele kwestie: veel verschillende aspecten van iemands identiteit kunnen ertoe leiden dat diegene zich als eerstegeneratiestudent niet thuis voelt op de universiteit”, stelt Ludovico. “Meestal associëren mensen deze studenten met de lage- en middenklasse, maar ook nationaliteit, financiële situatie, kennis en informele regels en het gevoel van thuishoren kunnen een rol spelen”, zegt Naplitano.

Toch heeft het ook een aantal interessante voordelen om eerstegeneratiestudent te zijn, zeggen de twee. “Zij zijn meestal degenen die buiten de gebaande paden treden, omdat ze niet weten wat het pad is. Ze moeten het zelf maken, waardoor ze heel innovatief zijn. Dit geeft je ook een zekere mate van vrijheid", merkt Napolitano op.

Napolitano had het geluk om mensen en docenten te ontmoeten die hem tijdens zijn studie en carrière hebben geholpen. "Nu, dankzij Universitaire Pioniers, is ondersteuning geïnstitutionaliseerd en heeft iedereen die denkt het nodig te hebben er toegang toe", zegt hij. Zowel Napolitano als Ludovico beschouwen zichzelf als ontdekkingsreizigers die door verschillende nieuwe werelden navigeren. Voor hen zorgt het onderzoeken van vragen als "Wat is een universiteit?" en "Welke (informele) regels werken wel en niet?” voor fascinerende ervaringen en gesprekken, die hen uiteindelijk helpen het gevoel te krijgen dat ook zij op de universiteit thuishoren.

Het mentor-mentee programma staat nog in de kinderschoenen. Op dit moment doen zo'n negentig studenten mee, van wie er veertig een mentor hebben en van wie zo'n zeventig in de chatgroep zitten. Op dit moment zijn er 25 mentoren of ambassadeurs. Maar er hebben zich nog zestig mensen geïnteresseerd getoond in een mentorschap. Interesse in het programma? Volg deze link.