Wel DNA, maar (lange tijd) geen dader. Docu over Utrechtse serieverkrachter op tv

Pool wilde graag een documentaire maken over DNA-onderzoek, vertelt hij. "Ik vind privacy aan de ene kant een groot goed, maar aan de andere kant kun je met DNA een dader opsporen. Dat spanningsveld wilde ik graag laten zien. De DNA-wetenschap gaat razendsnel, en de technologische ontwikkelingen zijn niet te stoppen. Maar hoe ver ga je? Voor het opsporen van daders halen we nu uiterlijke kenmerken uit het DNA. Je kunt zien wat voor herkomst iemand heeft en of hij bruine ogen heeft of blond haar."

"Het uitgangspunt van de film moest een zaak zijn waarin wel DNA bestond maar de dader nog niet gepakt was. Zo kwam ik terecht bij de zaak van de Utrechtse serieverkrachter. Al had ik bijvoorbeeld ook voor de zaak van Nicky Verstappen kunnen kiezen, die recent weer geopend werd vanwege nieuwe aanwijzingen."

Toch een match

Pool (foto links) was al volop bezig met zijn documentaire Jacht op de match, toen in 2014 de dan 51-jarige Utrechter Gerard T. wordt opgepakt. Een grote shock voor de regisseur, zo zegt hij zelf. "Ik had nooit gedacht dat hij nog gevonden zou worden, maar het onmogelijke bleek mogelijk." De dag dat het nieuws over zijn arrestatie naar buiten kwam, stortte ook de MH17 neer. "Wat normaal voorpaginanieuws zou zijn geweest, stond in de krant uiteindelijk op pagina 8. Dat herinner ik me nog heel goed. Door die vliegtuigramp werd er dus maar weinig aandacht aan hem besteed." In februari 2017 werd Gerard T. in hoger beroep veroordeeld tot zestien jaar cel.

De zaak van de Utrechtse serieverkrachter speelt zich af in 1995, 1996, en 2001. Er vindt 'een hoos aan aanrandingen en verkrachtingen' in het groene gebied rondom De Uithof plaats. In die tijd zat de angst er goed in, vooral onder vrouwelijke studentes. Er werden door de UU toentertijd verschillende voorzorgsmaatregelen genomen.

In Jacht op de match spreekt regisseur Pool met vijf (oud-)rechercheurs die jarenlang aan de zaak werkten. Hij bezoekt plaats-delicten en het Nederlands Forensisch Instituut, waar zo’n 300.000 DNA-samples liggen opgeslagen en gemiddeld 100 samples per week bijkomen. Ook gaat hij in gesprek met de in Rotterdam werkzame DNA-wetenschapper Manfred Kayser. Én hij is er bij in de rechtbank als T. ondervraagd en veroordeeld wordt. Rode draad door de film zijn de ethische vraagstukken rondom DNA-onderzoek. "Anonimiteit bestaat nog maar in theorie. Ik vraag me af wat de maatschappelijke gevolgen hiervan zijn", stelt Pool in zijn film.

Besmet onderwerp
De regisseur komt er in zijn documentaire achter dat de DNA-wetenschap zich razendsnel ontwikkelt en Nederland een van de landen is die hierin voorop loopt. Ten tijde van de zedenmisdrijven was DNA-onderzoek echter nog ‘een besmet onderwerp' dat politiek heel gevoelig lag, zo stelt een oud-rechercheur in de film. Toch kende de zaak van de Utrechtse serieverkrachter in 1999 een primeur in de vorm van een grootschalig DNA-onderzoek onder mannen in de buurt. Ook Gerard T., woonachtig in Nieuwegein, werd gevraagd vrijwillig DNA af te staan. Hij stond immers bij de Utrechtse politie hoog op de lijst van mogelijke daders. Maar hij weigerde, tot tweemaal toe. 

Dat T. uiteindelijk aangehouden wordt in de zaak, komt doordat hij gedwongen DNA moet afstaan na een fietsendiefstal. Sinds 2004 staat in de wet dat elke veroordeelde, enkele uitzonderingen daargelaten, dat verplicht moet doen. Voor T. kwam dat moment nadat hij een zogeheten lokfiets van de politie stal. “Dat verhaal is eigenlijk te mooi om waar te zijn”, stelt officier van justitie Daphne van der Zwan in de documentaire.

Hoe heeft de arrestatie van Gerard T. het verhaal van de film veranderd?
"Na zijn arrestatie dacht ik: wat nu? Maar al heel snel besloot ik door te gaan met de film. Zijn arrestatie heeft het proces vooral moeilijker gemaakt. Voorheen konden wij ons redelijk vrij bewegen, maar toen kregen we ineens volop te maken met het OM. Overal moest toestemming om gevraagd worden en dat is heel moeilijk. Een eindeloos getouwtrek."

Toch lijken de officieren van justitie bijvoorbeeld heel vrijuit te spreken in de film?
"Ja en nee. Ik ben tevreden met het eindresultaat maar er zijn natuurlijk wel veel dingen die niet in de film gekomen zijn. Sommige dingen lagen te gevoelig. Die gevoeligheid is ook de reden waarom er geen slachtoffers in de film aan het woord komen. Dat is een bewuste keuze geweest. Ik vind dat de film ook nu recht doet aan de slachtoffers en duidelijk maakt wat voor ernstige zaak dit was."

Duurde het maken van de film door het oppakken van T. langer?
"Ja, uiteindelijk heb ik er ruim drie jaar aan gewerkt. Terwijl we niet eens zoveel draaidagen hebben gehad. Maar het moment dat Gerard T. gearresteerd wordt, is slechts het begin van een lang proces. De bewijstlast moet worden opgebouwd en dat duurt lang, ook al is er zo'n duidelijke DNA-hit. Het is onvoorstelbaar hoeveel tijd en geld het kost om zo'n gast achter tralies te krijgen. En dan gaat zo'n man na zijn veroordeling ook nog in hoger beroep.".

De jacht op de match is maandag 29 mei om 20.25 te zien bij de VPRO op NPO2. Lezen wat DUB door de jaren heen over de zaak schreef? Dat kan hier.