‘Wetenschap is niet iets wat je in je eentje kan doen’

15 februari 2025 was een mooie dag voor de familie Van der Schaaf: er kwam weer een hoogleraar bij. Irene (49) werd benoemd tot eerste vrouwelijke hoogleraar Interventie Radiologie in Nederland, aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU). Zeven jaar eerder werd haar zus Marieke (50) benoemd tot hoogleraar. Zij bekleedt de leerstoel Onderzoek & Ontwikkeling van Onderwijs in de Gezondheidszorg. Het is een scenario die beide zussen niet hadden voorzien toen ze twintig jaar geleden op dezelfde dag na elkaar cum laude promoveerden. 

“Het was niet een vooropgezet plan om hoogleraar te worden”, zegt Marieke die directeur is van het Expertisecentrum voor Onderwijs & Opleiding verbonden aan het Onderwijscentrum in het UMCU is. Ze doet onderzoek naar het leren en ontwikkelen van zorgprofessionals voor de toekomst . “We hadden wel altijd academische ambities en zijn allebei enorm gepassioneerd, en onze belangrijkste drijfveer was om ons volledig te verdiepen in ons vak”. De onlangs benoemde Irene is medisch specialist interventie-radiologie met een bijzondere aandacht voor het opleiden van medisch specialisten. 

Marieke van der Schaaf
“Als onderwijswetenschapper richt mijn onderzoek zich op het leren van zorgprofessionals,  en de optimalisatie van dit leerproces binnen leer- en werkomgevingen. Tegenwoordig wordt van hen adaptieve expertise verwacht, dat wil zeggen dat ze goed zijn in hun vak en daarnaast wendbaar en flexibel zijn, een centraal onderwerp in mijn studies . Mijn onderzoek richt zich ook op de condities die deze adaptieve expertise bevorderen, met specifieke aandacht voor de rol van feedback en innovaties. We doen dat vanuit de onderwijsstrategie van De Nieuwe Utrechtse School, waarin het UMC samenwerkt met de UU en de HKU. Daarnaast heb ik met collega’s een mooi PhD-programma mogen ontwikkelen waarbij een volgende generatie onderzoekers wordt aangesloten bij onze community.”

Voor niks gaat de zon op
Tijdens het interview is duidelijk dat de zussen veel tijd met elkaar doorbrengen, zowel privé als op het werk. Ze maken elkaars zinnen af, en hebben eenzelfde kledingstijl en kapsel - bewust of onbewust? 

Het is een synergie die zij al sinds hun kindertijd hebben, zo blijkt. De zussen zijn eerste generatiestudent opgevoed door hun moeder. Die werkte hard om het gezin draaiende te houden. Voor Irene is haar moeder echt een voorbeeld. “Ik heb van haar geleerd dat je niet te snel moet opgeven. Wij kregen op jonge leeftijd ook al veel autonomie, wat ons al vrij snel leerde om verantwoordelijk te zijn voor ons eigen gedrag”. “Tja”, overpeinst Irene glimlachend, “we hadden wel echt een ‘voor niks gaat de zon op- opvoeding’”. 

Tijdens hun promotietraject werd een nieuwe, professionele, dimensie aan hun relatie toegevoegd; ze waren elkaars steun en toeverlaat tijdens hun PhD en bij de promotie elkaars paranimfen. Daarvoor hadden ze inhoudelijk nog niet zo’n kijk op elkaars werk. Marieke is onderwijswetenschapper en Irene radioloog. “We trekken ons hele leven al veel met elkaar op maar tijdens ons promotietraject groeiden we in professioneel opzicht nog meer naar elkaar toe. Ook al zit je in een ander vakgebied, je deelt toch hetzelfde type werkzaamheden”, zegt Irene. 

De zussen studeerden veel samen wat het promotietraject leuker en minder eenzaam maakte. Marieke: “Dan spraken we ’s avonds of in het weekend af, kopje thee erbij. Wanneer Irene een significante P-waarde had, en ik een geslaagd interview, dan hadden wij echt een fantastische avond!”  Glimlachend: “Op andere avonden moesten wij elkaar weer opbeuren als het wat minder ging”. Irene: “Ja, haha, wetenschap is natuurlijk ook gewoon heel veel lijden”. 

“We controleerden ook elkaars teksten”, zegt Marieke. “Ik kan me nog herinneren dat Irene mijn stukken echt superslecht vond. En ik herinner me ook een heftige discussie over ‘de gouden standaard’. Irene keek daar vanuit de geneeskunde heel anders naar dan ik als sociaal wetenschapper.”

Irene van der Schaaf
“Mijn vakgebied, neuro-interventieradiologie, is een dynamisch en grensverleggend vakgebied. Ik vind het erg mooi dat innoveren niet alleen in de angiokamer binnen je eigen ziekenhuis gebeurt maar juist in verbinding met andere universiteiten, private partijen en met betrokkenheid van patiënten. Het is ontzettend tof dat ik nu vanuit mijn hoogleraarschap kan gaan bouwen aan een sterk team, waarin ik talentvolle PhD-studenten kan begeleiden en opleiden tot de zorgprofessionals en onderzoekers van de toekomst. Juist het samen creëren van die vooruitgang, met elkaar, zie ik als een bron van energie en inspiratie.”

Kruisbestuiving
Al tijdens hun promotietraject sprak het duo af om samen een project op te zetten. “Vanuit onze ambitie maar ook vooral omdat we het leuk vonden”, zegt Irene. 

En dat is goed gelukt. Naast hun eigen wetenschappelijke carrières hebben ze ook al meer dan tien jaar gezamenlijk werk erop zitten. Er staan meerdere artikelen op naam van Van der Schaaf & Van der Schaaf. Daarnaast hebben ze samen een promovenda begeleid die in 2017 de Prijs voor het Beste Proefschrift op het gebied van onderwijs in de gezondheidszorg kreeg van de Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs. Ook hebben ze meerdere onderzoeksprojecten opgezet waarbij ze hun vakgebieden en daarbij behorende paradigma’s met elkaar combineren en multidisciplinair te werk gingen.

Wanneer ze een opening zien voor een mogelijke samenwerking, pakken ze die kans. Irene: “Binnen de radiologie kwam er op een gegeven moment een hoogleraar Onderwijs. Toen dacht ik: ah, mooi, in samenwerking met hem past een onderzoeksproject naar innovatie van onderwijs binnen radiologie, dat ik samen met Marieke kan doen.” 

“En dat was andersom net zo”, zegt Marieke, “destijds was er binnen de onderwijswetenschappen veel aandacht voor eye tracking en beeld interpretatie, een onderdeel waar Irene zich mee bezighoudt. Toen er een interne call voor onderzoeksgelden kwam, hebben Irene en ik een project gepitcht. Dat werd goedgekeurd”.

Hun werk bracht hen ook gezamenlijke opties om in het buitenland op ontdekking te gaan. “We zijn een paar keer samen naar de University of California in San Francisco geweest”, zegt Marieke. Daar zit een groep wetenschappers die onderzoek doet naar onderwijs in de gezondheidszorg met promovendi die Marieke met collega’s begeleidt. Het maakt onderdeel uit van het PhD-Programma Life Sciences Education Research van de Universiteit Utrecht, waar Marieke directeur van is. “Irene heeft daar in het verleden ook veel onderzoek gedaan en heeft connecties binnen de radiologie, dus kon ze gewoon mee”.

Samenwerking
Vaak komen ze samen op ideeën wanneer ze een stukje gaan wandelen of ergens in de stad  wat gaan drinken. “We vormen dan snel gedachten over wat we interessant vinden, wat beter zou kunnen en hoe we daar kunnen komen. We vullen elkaar daar vrij makkelijk in aan waardoor plannen natuurlijk ontstaan”, vertelt Irene. Marieke: “Morgen hebben we ook weer een nieuw plan dat we gaan bespreken. Ik denk dat onze projecten van de grond komen, omdat we samen erg creatief zijn en mogelijkheden zien”.

Het samenwerken is iets uit hun jeugd dat ze hebben meegenomen naar de academie. “Voor ons is teamwork en solidariteit heel normaal. Thuis moesten we vroeger ook alles met zijn drieën doen, zoals klussen in huis, het huishouden, koken. Wetenschap is ook delen. Het is niet iets wat je in je eentje kan doen. Zo staan wij ook allebei in ons leiderschap, daarin staan teamwork en sharing is caring voorop.”

Als ze naar de verre toekomst kijken, hopen ze als oude omaatjes nog steeds gezellig op een bankje thee te drinken en plannen te maken. "Onze gedachtestroom samen houdt gewoon nooit op,” sluiten Marieke en Irene het gesprek lachend af.