Zelfhulpboek moet terneergeslagen promovendus gelukkiger maken

Niet zelden beginnen promovendi met torenhoge ambities en idealistische plannen aan hun promotieonderzoek. Maar werken in de wetenschap is niet altijd wat ze zich erbij hadden voorgesteld. 

Er staan 34, vaak geestige, tips in het boek. Bijvoorbeeld dat je beter meteen kunt stoppen met zelfpromotie op je eigen website. Waarom kiest u voor die luchtige toon?
“In alle onderzoeken die ik heb gedaan naar wetenschappers kom ik veel leed tegen: publicatiedruk, wetenschappelijk wangedrag, depressies en angstaanvallen. Veel wetenschappers zijn best serieuze mensen die zichzelf veel druk opleggen. Ik wil jonge onderzoekers wat luchtiger laten kijken naar hun eigen situatie.”

Waarom is het boek vooral gericht op promovendi?
“Zij ondervinden de meeste problemen. Maar liefst 30 procent breekt zijn promotie voortijdig af. Dat is doodzonde. Promoveren kan namelijk heel leuk en uitdagend zijn, ook als je daarna misschien niet de wetenschap ingaat. Als promovendus mag je jarenlang bezig zijn met iets wat je het allerinteressants vindt. Dat is echt een voorrecht en het is jammer dat juist deze groep toch zoveel problemen heeft. Want promovendi zijn uiteindelijk wel de toekomst van de wetenschap. Hoewel ze natuurlijk nog veel moeten leren hebben ze ook de meeste frisse ideeën en creatieve inzichten. Het is dus jammer als ze worden ontmoedigd.”

Het boek is zeer kritisch op de academische cultuur. Daar had u ook een boek over kunnen schrijven en toch koos u voor een zelfhulpboek.
“Er wordt al decennia gepubliceerd en gesproken over dezelfde pijnpunten: de universiteit is te hiërarchisch, de publicatiedruk ligt te hoog, er is een gebrek aan begeleiding en er is te weinig onderzoeksgeld waardoor de competitie hevig is. Universiteiten zijn met ‘erkennen en waarderen’ de afgelopen jaren langzaam een andere weg ingeslagen. Maar die omslag is nog verre van volledig. En van die grote structurele problemen hebben promovendi nog dagelijks last. Daarom wilde ik ze daar hulp bij bieden.”

Wat kunnen promovendi er zelf aan doen?
“Door de hiërarchie aan de universiteit kunnen niet goed functionerende wetenschappers lang blijven zitten op invloedrijke posities. Als jouw afdelingshoofd een narcist is, dan is het handig als je weet hoe je het best met zo iemand om kunt gaan, zonder dat het ten koste gaat van jezelf. Ook is het goed om na te denken over hoe je productief kunt zijn zonder dag en nacht te werken en hoe je elkaar als wetenschappers kunt ondersteunen zonder elkaar alleen maar als concurrenten te zien.”

In uw boek geeft u het advies om niet meer samen te werken met mensen die je ellendig doen voelen. Maar promovendi zijn erg afhankelijk van senior onderzoekers. Wat doe je als dat contact niet goed loopt?

“Als je zelf een begeleider kunt uitkiezen, zoek dan vooral iemand met wie je een klik hebt. Wanneer dat niet kan omdat je project bijvoorbeeld al gekoppeld is aan bepaalde wetenschappers, zorg er dan gedurende die drie, vier jaar voor dat je ideeën uitwisselt en samenwerkt met mensen waar je het wél goed mee kan vinden. Je hebt zelfs in heel moeilijke situaties meer opties dan je denkt.”

Enkele zelfhulptips voor promovendi

- Wetenschap is ook een oefening in afwijzing; daar moet je mee leren omgaan
- Accepteer dat wetenschappelijk onderzoek nooit perfect is
- Stop met excessief gebruik van sociale media
- Romantiseer een wetenschappelijke carrière niet
- Fouten maken hoort erbij! Je bent niet de optelsom van je resultaten
- Wen eraan dat je je mening of wetenschappelijke kijk soms moet bijstellen
- Deel je problemen met anderen
- Denk eens aan iets anders dan werk: stop met overwerken en blijf sporten en bewegen
- Neem vroege signalen van een angstaanval of burn-out serieus
- Vergeet niet om lol te trappen en geniet van wat je doet

The Happy Academic, VU University Press, € 24,50. Het boek is een Engelstalige bewerking speciaal voor promovendi van zijn eerder verschenen boek Wetenschapper op de sofa.