Basisbeurs terug, wat betekent dat? Een Q en A

Het vorige kabinet van VVD en PvdA wilde de basisbeurs schrappen. Dat lukte uiteindelijk met steun van D66 en GroenLinks. Zo konden ze honderden miljoenen euro’s per jaar voor het hoger onderwijs vrijmaken. Ze beweerden zelfs dat het bedrag opliep tot jaarlijks één miljard euro extra.

Maar studeren werd opeens wel erg duur. Er leefden zorgen over jongeren die gestrest raakten van de geldproblemen of zelfs niet meer naar het hoger onderwijs durfden.

Uiteindelijk trok GroenLinks zijn handen weer van het nieuwe leenstelsel af en gisteren deed de PvdA dus hetzelfde. Alleen D66 en VVD vinden het nog altijd een prima stelsel. Op zijn minst willen zij de komende evaluatie afwachten.

Wat wil de PvdA precies?
De sociaaldemocraten willen niet de oude basisbeurs terug (want die was ook voor de allerrijksten), ze willen de aanvullende beurs beschikbaar maken voor een grotere groep studenten. Als hun ouders minder dan een ton per jaar verdienen, zouden studenten ervoor in aanmerking moeten komen, liet PvdA-leider Asscher gisteren weten.

Het moet allemaal nog uitgewerkt worden, maar momenteel bedraagt de aanvullende beurs maximaal 396 euro per maand. In het oude stelsel (sommigen vallen daar nog onder) krijgen studenten maximaal 579 euro per maand aan basisbeurs en aanvullende beurs.

Wat was ook alweer de opbrengst van het leenstelsel?
Het schrappen van de basisbeurs zou op de lange duur zo’n 620 miljoen euro per jaar opleveren en ergens in de jaren 20 zou het bedrag zelfs even boven de 800 miljoen uitkomen. Dat miljard waar de partijen mee schermden, klopte sowieso niet. Daarin werd een (zeer onzekere) besparing op de ov-studentenkaart meegeteld.

Waar ging dat geld naartoe?
Het geld gaat naar de onderwijsinstellingen. Er moest nog wat vanaf voor allerlei bijkomend beleid, zoals de doorstroom van mbo naar hbo. In elk geval gaat het jaarlijks om honderden miljoenen euro’s.

Gaan die miljoenen dan weer verdwijnen?
Het lijkt er niet op. Daar pleit geen enkele partij voor. In de plannen van de PvdA zou de nieuwe basisbeurs 700 miljoen euro per jaar kosten. Waar dat bedrag vandaan komt, blijft afwachten. Hogere belastingen voor de rijken, is volgens de PvdA een optie. Of anders komt het misschien uit het ‘innovatiefonds’ dat het kabinet misschien wil oprichten.

Hoeveel studenten zouden er geld terugkrijgen?
Gek genoeg wil de Dienst Uitvoering Onderwijs niet zeggen hoeveel studenten er nu onder het leenstelsel vallen, want die cijfers moeten nog ‘afgestemd’ worden. In 2014 hadden meer dan 400.000 studenten een basisbeurs. Dat aantal was gedaald tot 70.000 in het jaar 2018.

Het zal nog wel een paar jaar duren voordat de basisbeurs terug is – als het echt gaat gebeuren – maar stel dat je 400.000 studenten alsnog 5000 euro wilt kwijtschelden (namelijk vier jaar basisbeurs voor thuiswonenden). Dan ben je al twee miljard euro kwijt.

De pechstudenten kregen toch al vouchers?
Meer dan 100 miljoen euro staat nu in de boeken voor ‘vouchers’. Dat zijn tegoedbonnen voor de eerste lichtingen bachelorstudenten die geen basisbeurs kregen, maar ook nog niet ten volle profiteerden van de extra investeringen. Vijf tot tien jaar na afstuderen zouden ze 2000 euro mogen besteden aan extra onderwijs.

Als het aan de Tweede Kamer ligt, mogen ze die voucher ook ook inwisselen om meteen na hun bachelor hun masteropleiding te betalen. Vlak voor de zomer kreeg een motie van die strekking een meerderheid. Minister Van Engelshoven voelde er weinig voor en moet het idee nog uitwerken. Mocht er inderdaad een ‘compensatie’ komen, zoals de PvdA wil, dan zullen die vouchers daar waarschijnlijk vanaf getrokken worden.

En hoe zit het politiek?
Het is geven en nemen in de Nederlandse politiek. CDA en ChristenUnie (samen 24 zetels) willen de basisbeurs terug, maar zitten nu in een kabinet met VVD en D66 (samen 52 zetels). Dus komt die beurs er nu nog niet. Mocht de Tweede Kamer na de volgende verkiezingen ongeveer hetzelfde eruitzien, dan wordt het ook even zoeken naar een meerderheid zonder de twee liberale partijen. De kans dat minstens één van de twee in het volgende kabinet zit, is vrij groot. Studenten kunnen zich nog niet rijk rekenen.

En de halvering van het collegegeld voor eerstejaars?
Dat was het compromis van dit kabinet: geen basisbeurs, wel een lager collegegeld voor eerstejaars. Mocht de basisbeurs terugkeren, dan zal die halvering vermoedelijk ook weer verdwijnen.

Bas Belleman