Komt dat miljard er wel bij een doorstart van de coalitie?

Ze stonden in de Hofvijver, ze protesteerden bij de opening van het academische jaar en dreigden met een staking. Keer op keer lieten universiteiten, wetenschappers en vakbonden, vaak samen met studenten, aan de politiek weten dat er geld bij moet.

Steeds liepen ze tegen een muur van politieke onwil. Er lag nu eenmaal een regeerakkoord, daar viel niet vanaf te wijken, misschien kon een volgende regering de portemonnee trekken, succes ermee.

Inmiddels zitten VVD, D66, CDA en ChristenUnie weer met elkaar om tafel. GroenLinks en PvdA mochten uiteindelijk niet meedoen, dus waarschijnlijk gaan dezelfde vier partijen door met regeren. Het is als bij een vastgelopen computer: even opnieuw opstarten.

Fors investeren
Het is de vraag wat het voor de wetenschap betekent. Vooral D66 wil graag extra geld uittrekken voor het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek. Maar dat miljard, waar zelfs minister Van Engelshoven voorstander van leek, kwam er niet doorheen in de huidige coalitie. Is dat na een herstart anders?

Eerder in de formatie schreven VVD en D66 samen de hoofdlijnen van een mogelijk regeerakkoord. De partijen willen “fors investeren in onderwijs en wetenschap” en de “publieke en private investeringen in onderzoek & innovatie” verhogen.

Wat dat precies betekent, wisten ze zelf ook nog niet. Dat zou nog wel komen. “We formuleren een heldere nationale wetenschapsambitie gericht op maatschappelijke opgaven”, stond erbij. Bedragen werden niet genoemd.

D66 zet hoog in, maar snapt heus wel dat er een compromis moet worden gesloten – net als de vorige keer. De andere drie partijen zijn vast niet opeens van koers veranderd. Ze willen misschien wel extra geld aan onderzoek besteden, maar dat loopt dan bijvoorbeeld via het Nationaal Groeifonds, waarin het geld specifiek voor de versterking van de Nederlandse economie is bestemd. Denk aan kunstmatige intelligentie en zo.

Maatschappelijke uitdagingen
VVD, CDA en ChristenUnie hebben een hang naar toegepast onderzoek via samenwerking met het bedrijfsleven of andere partijen. De Nationale Wetenschapsagenda is daar een voorbeeld van: daarin buigen onderzoekers zich over grote maatschappelijke uitdagingen als de vergrijzing, veiligheid en klimaatverandering.

“We pakken de kansen die onderzoek en innovatie bieden”, staat bijvoorbeeld in het CDA-verkiezingsprogramma. “Investeringen in wetenschap en onderzoek houden ons land leefbaar, welvarend en concurrerend”, vat de ChristenUnie samen.

Dat is toch een andere toon dan D66 aanslaat. “Wetenschap vergroot de kennis van onszelf en de wereld om ons heen”, schrijft die partij in haar verkiezingsprogramma. D66 wil dan ook “fors investeren in wetenschap en wetenschappers”.

VVD wil bezuinigen
Om de discussie te beslechten, wijzen universiteiten en actievoerders graag op een rapport van adviesbureau PwC in opdracht van het kabinet. Daarin zou staan dat het wetenschappelijk onderwijs per jaar 1,1 miljard euro extra nodig heeft. Maar het ligt eraan hoe je het leest. Je kunt met dat advies in de hand net zo goed op 600 miljoen per jaar uitkomen en na stugge onderhandelingen kan dat bedrag zomaar weer lager worden.

Daar komt bij dat de VVD heeft geopperd om 200 miljoen euro te bezuinigen op de directe bekostiging van het hoger onderwijs. Kortom, bij een herstart van de huidige coalitie lijkt dat extra miljard voor de universiteiten nog ver weg.

Wat wél mogelijk is in een nieuwe coalitie? Misschien gaat er iets gebeuren aan het “zinloze aanvraagcircus” in de wetenschap, zoals D66 het noemt. Dat is ook de inzet van de ChristenUnie: “Een deel van de energie die nu gaat naar het aanvragen en beoordelen van onderzoek dient terug te gaan naar het onderzoek zelf.”

Werkkapitaal voor onderzoekers
Het CDA lijkt daar ook voor te porren. De christendemocraten bepleiten in hun verkiezingsprogramma een nieuw systeem van “een eigen werkkapitaal voor jonge onderzoekers en hoogleraren”. Dat doet denken aan de rolling grants die wetenschapsgenootschap KNAW voorstelde om wat rust in de wetenschap te creëren.

Alleen de VVD zegt er niets over. Die partij wil liever de beste (of nuttigste) wetenschappers geld geven. Dan heb je ook een systeem van beoordelingen nodig. Dus ook in deze kwestie staan de neuzen niet helemaal in dezelfde richting.

Het zullen nog lange onderhandelingen worden en de uitkomst zal vast niet iedereen tevreden stellen. Een ‘mooie eerste stap’ lijkt het hoogst haalbare. De spandoeken hoeven voorlopig niet bij het grofvuil.