Wat als de langstudeerboete van tafel gaat?

De universiteiten staan in de startblokken om de langstudeerboete te innen. Donderdag kan de Tweede Kamer daar op de valreep een stokje voor steken tijdens een spoeddebat. Het terugdraaien van de maatregel zou volgens Zijlstra 370 miljoen euro kosten. Maar hoe zit dat nou?
Bij het eerste lijsttrekkersdebat verraste CDA-voorman Sybrand Buma met de mededeling dat het CDA tegen de langstudeerboete is. Maar als een ruime meerderheid van de Tweede Kamer tegen deze boete is, waarom zouden de studenten die het deze zomer (net) niet gehaald hebben dan moeten bloeden? Studenten die langer dan een jaar uitloop hebben, krijgen 1 oktober een boete van 3063 euro bovenop hun collegegeld. Net als bij het ‘gewone’ collegegeld is een boete voor een heel jaar. Studenten die sneller afstuderen, kunnen een deel van de boete terugvragen. Maar toch. Het blijft zuur als de huidige lichting studenten moet dokken, terwijl een volgend kabinet de langstudeerboete bij de formatie gaat afschaffen. Daarom is er donderdag een spoeddebat. “Schrap die boete per direct”, roepen de studentenvakbonden. “Je kunt de wet laten bestaan en de boete verlagen naar 0 euro”, stellen de studentenvakbonden voor.“Dat is vorig jaar ook al gebeurd naar aanleiding van een motie van de SGP.”
Maar is dat wel mogelijk? Staatssecretaris Halbe Zijlstra schrijft in een brief aan de Tweede Kamer dat je een wet niet zomaar met een pennestreek ongeldig kunt verklaren. Om dat te doen is een nieuwe wet nodig. De boete op 0 zetten is volgens Zijlstra ook geen optie. In deze wet staan bij uitzondering de bedragen genoemd.
Nog los van de staatsrechtelijke bezwaren, is er nog een ander probleem. Er komt minder geld binnen. Zijlstra zegt dat het op lange termijn zou gaan om 370 miljoen euro. 
Tabel kosten langstudeerboete (Bron Ministerie van Onderwijs)

x 1 miljoen

2012

2013

2014

2015

2016 e.v.

Verhoogd collegegeld

62

178

163

163

140

Efficiency korting

200

220

230

230

Totaal

62

378

383

393

370

Het grootste deel van de inkomsten komt niet rechtstreeks uit de langstudeerboete. In het begin was er sprake van een boete voor studenten èn een boete voor de universiteiten en hogescholen. Maar na een negatief oordeel van de Raad van State is de boete voor universiteiten geschrapt. Die is omgezet in een extra efficiencykorting van 200 miljoen euro in 2013, oplopend tot een korting van 230 miljoen in 2015 en verder. Als de langstudeerboete verdwijnt, willen de universiteiten ook dat alle maatregelen die ermee samenhangen worden afgeschaft, dus niet alleen het terugdraaien van de boete, maar ook het terugdraaien van de efficiencykorting en het ongedaan maken van de prestatiebekostiging.
Dan hebben we nog de langstudeerboete die studenten moeten betalen. Dit najaar al krijgen de studenten voor het eerst de rekening gepresenteerd. Ondanks de vele protesten. Ondanks dat zelfs de premier de maatregel een ‘onding’ noemt. Voor 2012 is een inschatting gemaakt van het aantal langstudeerders (rond de 72.000). Op grond daarvan zijn de verwachte inkomsten berekend op 62 miljoen euro. Dat bedrag is verdeeld over de  universiteiten en hogescholen. Deze schatting van de boete is al verrekend met de universiteiten en hogescholen. Voor Utrecht gaat het om 3 miljoen euro. Het is aan de universiteiten om nu het geld te innen. “Wij verwachten dat de inschatting dit jaar voor ons haalbaar is”, zegt Michel de Bekker directeur van de dienst Financien, Control en Administratie van de Universiteit Utrecht.
In theorie zou de universiteit ‘winst’ kunnen maken op de langstudeerboete. Dat geld zou bijvoorbeeld bestemd kunnen zijn voor het profileringsfonds. Daaruit moeten de universiteiten en hogescholen het geld voor de uitzonderingen betalen. Onder die groep vallen bijvoorbeeld de chronisch zieken, de deeltijders, de topsporters, de studentbestuurders. Het is aan de universiteit of hogeschool zelf te bepalen hoe soepel ze met die uitzonderingen omgaan. Voor de Utrechtse studenten is dat te lezen op de website van de universiteit.
Maar wat nu als de Tweede Kamer daadwerkelijk de langstudeerboete schrapt? In de eerste plaats betekent dit dat de universiteiten en hogeschool het geld van de boete niet meer binnen krijgen. Dat kost hen in 2012 62 miljoen, in 2013 178 miljoen en in 2014 en 2015 163 miljoen euro. Bovendien zullen de universiteiten de efficiencykorting van 230 miljoen euro aanvechten.
Dit geld zou worden ingezet voor de verbetering van het hoger onderwijs, zoals afgesproken in de prestatieafspraken. De vereniging van universiteiten, de VSNU, zegt in een brief aan de Kamerleden de prestatieafspraken te willen voortzetten onder de voorwaarde dat de universiteiten weer het budget krijgen zoals dat was in 2010.
Zijlstra zit met een extra probleem. In het Lenteakkoord is afgesproken dat er 340 miljoen bezuinigd moet worden binnen het ministerie. Het is voor hem heel verleidelijk om de efficiencykorting daarvoor te gebruiken. Dat zou voor de universiteiten een extra bezuiniging betekenen, zonder dat ze het geld, zoals bij de opbrengsten van de langstudeerboete de bedoeling was, ingezet wordt voor verbetering van de onderwijskwaliteit.
De grootste slachtoffers zijn de studenten die nu niet op tijd weten af te studeren. Zij moeten betalen, terwijl de kans groot is dat een volgende lichting dit niet meer hoeft te doen. Kortom ze zijn gewoon de pineut.