‘Bonussen ondermijnen het vertrouwen in de banken’
Geen bonussen meer, een scheiding van basisdiensten en risicovolle activiteiten en een milieuweging van financieringen. Dat zijn enkele van de stevige aanbevelingen van het Sustainable Finance Lab. Voorzitter Herman Wijffels kijkt terug: “Het besef is verloren gegaan dat de banken een maatschappelijke taak hebben.”
Meer dan bomvol was de aula van de universiteit op 3 oktober. Mensen vanuit alle krochten van de financiële wereld, maar ook uit de milieubeweging waren naar Utrecht gekomen voor een nieuw initiatief. Wetenschappers die bewust de dialoog aangaan met partijen uit de maatschappij om zo anderhalve maand later tot aanbevelingen te komen om de sector te verbeteren.
Bij de eerste bijeenkomst zaten banken en verzekeringsmaatschappijen in de beklaagdenbank. “De financiële sector is disfunctioneel geworden. Woekerpraktijken en speculatie destabiliseren de sector ”, hield voorzitter Herman Wijffels het publiek voor. Wijffels komt zelf uit de financiële wereld. Hij was voorzitter van de Rabobank, voorzitter van de Sociaal Economische Raad en Nederlandse bewindvoerder bij de Wereldbank in Washington. Nu is hij als onbezoldigd deeltijd hoogleraar verbonden aan het Utrecht Sustainablility Institute (USI).
Ook Arnoud Boot, de Amsterdamse hoogleraar economie, hield de sector een spiegel voor. “Banken zijn te weinig bezig met hoe ze de mensen een dienst kunnen bewijzen, maar meer uit op eigen gewin.” Hij constateerde dat wantrouwen overheerst in plaats van vertrouwen. De financiële sector moet dat vertrouwen terugwinnen door bestaande waarden te heroverwegen.
De wetenschappers van het Sustainable Finance Lab reiken de helpende hand. Na vier bijeenkomsten met de sector deden ze op 24 november negen aanbevelingen (pdf). “Maak de banken simpeler, veiliger en dienstbaar aan de maatschappij,” zo vatte Wijffels het samen. Topmensen van de Rabobank, ABN/Amro en ING reageerden direct. De strekking van hun reacties was positief, maar op sommige punten ook zuinigjes. Zij juichen het debat toe. Er moet wat gebeuren. Maar afschaffen van de bonussen? Daar zijn ze zelf al een eind mee op streek. Ze moeten toch internationaal opereren. Met de bonus rekenen ze nu al af op lange termijn. En ach, 93 procent krijgt al geen bonus meer.
Hoe is het idee voor het Sustainable Finance Lab ontstaan?
In het USI zitten wetenschappers die dieper willen doordringen tot de achterliggende mechanismen die duurzaamheid bedreigen. We hebben drie peilers: de harde kant die kijkt naar het fysieke systeem aarde, de filosofische kant die de waarden onder de loep neemt en de gammakant waar ook de economie onder valt. Wij willen op zoek gaan naar de interactie tussen de peilers.
We besloten om de financiële sector op deze aspecten te onderzoeken. Juist in deze sector constateren we een maatschappelijke crisis. De wijze waarop de sector financiële middelen inzet heeft ook gevolgen voor de belasting van de aarde. Wij hebben een aantal wetenschappers van verschillende universiteiten uitgenodigd om met ons mee te denken. Zo creëer je een soort van denktank. Door als wetenschappers de dialoog aan te gaan met de sector, kunnen we de maatschappelijke relevantie van ons werk versterken. Ik denk dat het voor de wetenschap een goed model is. Je bent namelijk als onderzoeker in direct contact met het veld van onderzoek. Ik noem dat wel de looping van de wetenschap. Je geeft informatie, maar met de reacties vanuit het veld krijg je nieuwe input die het onderzoek vooruit kan helpen.
Waarom richten de aanbevelingen zich vooral op de sector zelf en minder op duurzaamheid?
Het ging ons in dit geval om twee aspecten van duurzaamheid. Het ene is de duurzaamheid van de sector zelf. Wij constateerden dat de financiële wereld in grote problemen is geraakt. De vraag is: hoe kun je de sector zo inrichten dat hij weer zijn maatschappelijke dienstverlening naar behoren vervult en vertrouwen geniet van de consument en de eigen continuïteit kan verzekeren.
Daarnaast heb je de meer fundamentele vraag hoe we onze ecologische voetafdruk kunnen verkleinen zodat we het draagvermogen van de aarde niet overbelasten. Via de financieringsfunctie en de geldscheppende rol van banken heeft de sector daar grote invloed op. Die invloed aanwenden om duurzaamheid in algemene zin te bevorderen, is het tweede aspect.
In deze eerste ronde hebben we vooral gekeken naar het eerste aspect: hoe kunnen we de sector weer een stevige houdbare basis geven. Het tweede aspect komt in onze aanbevelingen ook aan de orde. Zo stellen wij voor de solvabiliteitseisen van financieringen te differentiëren naar gelang de milieudruk van de onderliggende investering. Dat wil zeggen dat we pleiten voor een lagere eigen vermogenseis voor milieuvriendelijke investeringen en omgekeerd.
Waarom wil het finance lab de bonussen helemaal uitbannen?
Je moet constateren dat er binnen de maatschappij veel wantrouwen bestaat tegenover de financiële sector. De bonus is daar een symbool van. Door die af te schaffen, maak je een duidelijk gebaar. Maar er speelt meer. De financiële sector is bedoeld om bepaalde cruciale maatschappelijke taken te verzorgen. Dat beeld is op de achtergrond geraakt. Doel en middel zijn met elkaar verwisseld.
Dienstverlening is teveel middel geworden en winst maken het doel. Dat past bij het aandeelhouderskapitalisme waarbij het primaire doel is om winst te maken voor de aandeelhouders. Bonussen zijn uitgevonden om de leiding en medewerkers van ondernemingen volledig op dat doel te focussen. Maar als je iemand tegenover je hebt die jou advies geeft over een financieel product en je weet dat diegene een bonus krijgt als je dat product koopt, dan schept dat wantrouwen. Gaat het deze persoon erom jou het beste advies te geven of om zijn bonus binnen te halen?
Een discussie die al lang bestaat is om de banken te splitsen in consumenten en zakenbanken. Wat is de keuze van het finance lab?
Wij maken de keuze anders. Je kunt de diensten voor particulieren en voor bedrijven niet helemaal scheiden. Maar je kunt wel een scheiding maken op grond van financiële diensten die passen in de reële economie en activiteiten die complexer en riskanter zijn. Bij de eerste groep horen de essentiële functies als betalingsverkeer, deposito’s en lokale kredietverlening. Deze functies moet je beschermen. Daarnaast zie je dat in de financiële sector (niet alleen banken) ook is geïnvesteerd in risicovolle zaken. Er wordt gespeculeerd en geld met geld gemaakt. Voor zover banken dat willen zou je die functies apart moeten zetten. Binnen banken met een nutsfunctie zou, naar Amerikaans voorbeeld, handelen voor eigen rekening moeten worden verboden. Voorts zou voor consumentenproducten een toetsing vooraf door de toezichthouder moeten worden ingevoerd.
Het finance lab zegt dat we alsmaar pijnlijker tegen de sociale en ecologische grenzen aan van het economische model aanlopen. Wat moet er anders en welke rol speelt de financiële sector daarbij?
In de huidige situatie bijt de economie zichzelf in de staart. We lopen aan tegen de grenzen van de groei waarbij wij onze natuurlijke hulpbronnen meer en meer uitputten. Dat is geen houdbaar model en ook een van de redenen voor de huidige crisis. We moeten leren omdenken. Nu is de economie georganiseerd in een lineaire processen. Je wint grondstoffen, daar maak je producten van en je niet meer kunt gebruiken gaat als afval terug in het milieu. Dat levert door verspilling en vervuiling een veel te grote ecologische voetafdruk op. We moeten naar een circulaire economie waarbij het afval weer opnieuw gebruikt wordt als grondstof voor een volgende productcyclus. Dat vraagt een grondige herinrichting van de economie, waarin innovatie zich richt op duurzaamheid.
Het finance lab heeft concrete aanbevelingen gedaan Hoe gaat het nu verder?
Wij hebben geen formele status of bevoegdheden. Wij wilden een publiek discours en hopen dat de sector onze aanbevelingen oppakt. Tot nu toe zijn we blij verrast met de initiatieven die ontstaan zijn. Zo heeft bureau Motivaction een publieksonderzoek gedaan naar het vertrouwen in de financiële sector. En met onderwijsinstellingen, adviesbureaus en toezichthouders is contact geweest over mogelijke vervolgactiviteiten. Wij konden dit programma opzetten dankzij ondersteuning vanuit de Triodos Bank. Zij doen dit omdat ze het een belangrijk maatschappelijk thema vinden. Binnenkort gaan we kijken of we naar aanleiding van deze uitkomsten verder of ander onderzoek kunnen uitzetten en daarvoor financiering vinden. Bovendien gaan we kijken of we een tweede ronde discussies kunnen starten in het voorjaar van 2012.