‘Spoel de ranglijst van de Times maar door het toilet’

“De samenstellers van de jongste ranking van de Times Higher Education Supplement hebben verschrikkelijke fouten gemaakt. Dat is trouwens ook toegegeven door de THE zelf en door bureau Thomson Reuters dat de lijst heeft samengesteld. U kunt die ranglijst met een gerust hart door het toilet spoelen.” De binnenkomer van Ton van Raan mocht er dinsdagavond wezen. Als eerste spreker op het symposium ‘Beta’s: broodnodig of overbodig?’ van studievereniging Helix liet de directeur van het Leidse Centre for Science and Technology Studies geen spaan heel van de Engelse ranking die dit najaar wereldwijd opzien baarde, en die de UU naar een magere 143e plaats in de wereld verwees. Telbeest Omdat de Times had gekozen voor een nieuwe aanpak met daarin ook veel aandacht voor onderwijs, werd de THE ranking in eerste instantie gezien als een grote stap voorwaarts vergeleken bij de meer op onderzoek gerichte ranglijsten uit onder meer Sjanghai en Leiden. Een probleem was echter dat de lijst wel heel vreemde uitschieters te zien gaf. Legendarisch is inmiddels de top-200 plaats van de Universiteit van Alexandrië. Van Raan: “Ik wil hier geen politiek incorrecte opmerkingen maken, maar dat kan echt niet.” Maar ook verder vertoont de lijst veel tekortkomingen, aldus de man die door inleider Ton van Rietbergen was verwelkomd als de ‘telprofessor’. “Ik word daar nooit boos om”, reageerde Van Raan vriendelijk. “Ik ben in Leiden zelfs wel eens het telbeest genoemd. Dat is pas erg.” Alfa’s Noch Van Raan noch de twee volgende sprekers deden erg hun best om in te gaan op het thema van de avond. Maar dat werd meer dan goedgemaakt door Nobelprijswinnaar Gerard ‘t Hooft, die de zaal vol innovatiewetenschappers al meteen aan zijn voeten kreeg met zijn opmerking dat hij zich hogelijk had verbaasd over het door Helix gekozen thema. “Ik begrijp niet goed hoe u op het idee bent gekomen dat bèta’s overbodig zouden kunnen zijn. Maar misschien moet de vraag ‘Beta’s: broodnodig of overbodig?’ eigenlijk een beetje anders gelezen worden”, waarna ’t Hooft het congresthema tot grote hilariteit van de aanwezigen met een simpele muisklik veranderde in: ‘Alfa’s: gedogen of afschaffen?’ Toegepast onderzoek Achter die goedmoedige steek onder water bleek de nodige irritatie verborgen over het huidige wetenschapsbeleid. “Wie goed om zich heen kijkt ziet dat eigenlijk alles in de wereld, van de fiets tot het vliegtuig, bestaat dankzij bètakennis”, aldus ‘t Hooft. “Als je dat ziet, vraag je je af: wat doen die alfa’s en gamma’s eigenlijk? “Nou ja, dat weten we wel. Die willen al het bètaonderzoek sturen. Ze willen bepalen welke wetenschapper nog fundamenteel onderzoek mag doen en welke toegepast moet gaan werken. En dat terwijl we allemaal weten dat de meeste producten die wij nu gebruiken, niet het resultaat zijn van toegepast onderzoek, maar van onderzoek dat louter voortkwam uit nieuwsgierigheid.” Cultuur Het betoog van de Utrechtse Nobelprijswinnaar mondde uit in een fel pleidooi voor fundamenteel onderzoek. “Wij hebben als land een enorme reputatie te verliezen en daar zijn we eerlijk gezegd hard mee bezig. Men realiseert zich in Den Haag onvoldoende dat je pas over toegepast onderzoek kunt praten als je eerst fundamenteel onderzoek hebt gedaan.” Aanhakend aan de actuele discussie over het huidige overheidsbeleid vergeleek ’t Hooft fundamenteel onderzoek met cultuur. “Je kunt er jarenlang op bezuinigen zonder dat je er iets van merkt. Maar als je je realiseert wat je hebt aangericht, is het te laat. Ik stoor me enorm aan de vraag of Nederland nog wel moet betalen voor fundamenteel onderzoek.” Wat er kan gebeuren als de overheid het onderzoek teveel in de richting van toepassing en valorisatie probeert te sturen illustreerde ’t Hooft aan een anecdote over een denkbeeldig examen op zijn eigen vakgebied, de kosmologie. “De opdracht was: ‘Je hebt zeven dagen de tijd om een heelal te creëren. Op de eerste dag zorg je dat er licht is, en zo verder.’ Toen de uitslag bekend werd gemaakt, bleek dat één kandidaat gezakt was. Zijn naam? Jahweh.” EH