Eredoctor Carlos Duarte: een beetje provoceren

Een wetenschappelijke duizendpoot, creatief, tegendraads en hoogst onconventioneel. Zo beschrijft de Utrechtse hoogleraar (bio)geochemie Jack Middelburg zijn collega Carlos Duarte. Aanstaande vrijdag krijgt de Spaanse klimaatwetenschapper tijdens de dies een Utrechts eredoctoraat uitgereikt. “Je kunt het zo gek niet bedenken of Carlos heeft er over gepubliceerd."De plek is ideaal, zegt Jack Middelburg. Hij heeft het over het Mediterranean Institute for Advanced Studies (IMEDEA) op Mallorca, waar Carlos Duarte nu al weer ruim tien jaar de scepter zwaait. “Eerder werkte hij in een wetenschappelijk instituut in Blanes, in de buurt van Lloret de Mar, ook niet verkeerd, maar zijn huidige instituut ligt in een dorp ten noorden van Palma en heeft bovendien de beschikking over een terrein in een natuurreservaat op de uiterste zuidpunt van het eiland, met een oude vuurtoren die niet meer in gebruik is."Je kunt er fantastisch kanoën, zwemmen en wetenschap bedrijven, dus je begrijpt, ik kom er graag.” Hij lacht. “Ik ben er al meerdere keren op bezoek geweest en een bijkomend praktisch voordeel van zo’n toeristische bestemming is dat ik altijd goedkope charters kan nemen.”KoolstofcyclusHet klinkt allemaal heel idyllisch, maar laten we ons vooral niet vergissen in de hoeveelheid werk die in het IMEDEA wordt verzet, waarschuwt de Utrechtse erepromotor van Duarte. Centraal in diens onderzoek staat de vraag naar de invloed van plantaardig leven in het zeewater op de mondiale kringloop van met name koolstof en stikstof.Middelburg:“Zijn eerste jaren heeft hij besteed aan onderzoek naar zeegrassen. In veel kustwateren bevinden zich enorme ‘grasvelden’ en Carlos heeft daar alle aspecten van onderzocht, van de populatiebiologie en het belang ervan voor de stabiliteit van de zeebodem tot de rol die zij spelen in de mondiale koolstof- en stikstofstromen. Met name op dat laatste gebied werken wij nauw samen.“De hoofdvraag van ons onderzoek is welke rol organismen in zee spelen bij het vastleggen van CO2 uit de atmosfeer. Hij kijkt daarbij vooral naar de plantaardige kant, naar zeegrasvelden maar bijvoorbeeld ook naar mangrovebossen en naar de vegetatie in schorren en kwelders, ik concentreer mij meer op de kringlopen en budgetten van koolstof."KlimaatonderzoekGezien zijn belangstelling voor de opname van broeikasgassen door ecosystemen en het effect daarvan op global change, hoeft het weinig verbazing te wekken dat Duarte meer en meer in de hoek van het klimaatonderzoek terecht is gekomen, vervolgt Middelburg.“Hij heeft als een van de eersten gewezen op de noodzaak om de hogere planten in zee mee te nemen bij berekeningen van de mondiale CO2-cyclus. In en spraakmakend artikel in Nature heeft hij in 2003 laten zien dat je daarbij niet alleen moet kijken naar de hoeveelheid CO2 die door planten wordt vastgelegd, iets wat iedereen doet, maar ook naar de afbraak van organisch materiaal waardoor kooldioxide weer terugkomt in de atmosfeer.”Op de op dit moment gebruikte klimaatmodellen heeft het werk van Duarte nog niet al te veel invloed gehad. Dat komt, zegt zijn erepromotor omdat de Spanjaard soms wel erg ver voor de troepen uitloopt. “Men heeft dan de neiging om even af te wachten of andere onderzoekers zijn resultaten bevestigen, maar dat begint te veranderen. Op dit moment kijkt hij bijvoorbeeld naar de invloed van het warmer worden van het zeewater rond de Noordpool op de CO2- en stikstofkringloop, en de resultaten daarvan worden nu al in de modellen verwerkt.”NadenkenIn een eerder stadium van hun loopbaan hebben Duarte en Middelburg regelmatig samen onderzoek in het veld gedaan. “Dan brachten we bijvoorbeeld bepaalde isotopen van koolstof en stikstof in contact met zeegrasvelden, zodat we goed konden volgen wat er met die elementen gebeurde.” Maar tegenwoordig werken zij, zoals Middelburg dat noemt, vooral conceptueel samen.“We bestuderen de literatuur en ontwikkelen op basis van wat we aantreffen nieuwe hypothesen. Carlos is daar een meester in. Zijn grote kracht is dat hij dingen met elkaar verbindt die anderen over het hoofd zien. Natuurlijk kunnen wij niet zonder data, maar er wordt al meer dan genoeg gemeten. Dat hoeven wij niet nog eens over te doen. Over het algemeen wordt er in de wetenschap erg veel gemeten en erg weinig nagedacht, want meten is veilig en met nadenken kun je je vingers branden. Daarom houden wij ons liever met nadenken bezig.”ProvocerenDat levert soms verhitte discussies op, zegt Middelburg lachend, want zijn collega is niet vies van een beetje provoceren. “Nog niet zo lang geleden heeft hij bijvoorbeeld de hypothese geponeerd dat bij het verbranden van benzine een minieme hoeveelheid vluchtige gassen verdampt die uiteindelijk in de oceanen terecht komt en daar de bacteriën stimuleert. Het effect daarvan op de koolstofcyclus wordt naar zijn mening in de huidige klimaatmodellen ten onrechte genegeerd.“Veel van zijn collega’s vragen zich af of hij gelijk heeft en ik zelf heb ook zo mijn twijfels, maar het is wel een heel creatieve gedachte. Hij heeft wel vaker van dit soort ideeën. Soms zit hij er behoorlijk naast, maar aan de andere kant is het al meermalen gebeurd dat hij het wel goed zag en dat heeft ons vakgebied fors vooruit geholpen.”ValorisatieHet voorstel om Duarte een eredoctoraat te verlenen, viel bij het college van bestuur in goede aarde, omdat de nieuwe eredoctor zich ook nadrukkelijk bezig houdt met ‘valorisatie’, vertelt Middelburg. “Vorig jaar zijn we met een groepje wetenschappers een week in Key West geweest op uitnodiging van een bedrijf dat zeegrassen aanplant en onderhoudt, omdat dat in die gebieden met veel golfslag een goede vorm van kustverdediging is. Dat bedrijf vroeg zich af of het mogelijk in aanmerking zou komen voor ‘koolstofcredits’ op de markt voor emissierechten.“Wij hebben daar kritisch naar gekeken en vervolgens met subsidie van dat bedrijf een artikel geschreven waarin we hebben laten zien dat zeegras een significante bijdrage levert aan de opslag van CO2, terwijl het bovendien goed is voor de visstand. Dat lijkt misschien dubieus, maar Carlos had vooraf keurig vastgelegd dat het om een puur wetenschappelijke publicatie zou gaan en dat we volledig vrij waren in het rapporteren van onze bevindingen. In dit geval zijn wij er echt van overtuigd dat het bedrijf een waardevolle bijdrage levert aan het bereiken van de klimaatdoelstellingen.”Filippijnse soapsMiddelburg verwacht ook de komende jaren met zijn Spaanse collega te blijven samenwerken. Hij verheugt zich erop, want, zegt hij “Carlos is een enorm inspirerende en uiterst onconventionele denker, die bovendien alles aanpakt wat hij leuk vindt. Hij heeft in zijn jonge jaren zelfs enkele bijdragen voor  soaps geschreven voor de Filippijnse televisie."En kijk, dit is een artikel van hem in een serieus tijdschrift met als illustratie een tekening van zijn dochter. Hij zet in een wetenschappelijk artikel doodleuk tekeningen die hij heeft laten maken door een meisje van veertien. Geweldig toch?”EHFilmpjes over het onderzoek van Carlos Duarte zijn te vinden op: http://www.physorg.com/news/2010-12-malaspina-biggest-global.html en op http://eu-atp.org/