Geen Nobelprijs, wel een UU eredoctoraat

De immunoloog Ruslan Medzhitov van Yale University krijgt bij de dies in maart een eredoctoraat van de Universiteit Utrecht voor zijn baanbrekende onderzoek naar de manier waarop het aangeboren afweersysteem bacteriën en virussen herkent. Hij greep net naast de Nobelprijs 2011. Daarnaast ontvangt ook de Britse epidemioloog Neil Ferguson een eredoctoraat voor zijn onderzoek naar de verspreiding van infectieziektes.

Het was een idee van geneeskunde decaan Frank Miedema om Ruslan Medzhitov voor te dragen voor een eredoctoraat. Medzhitov, oorspronkelijk afkomstig uit Oezbekistan, maakte furore op Yale University bij de onderzoeksgroep van Charles Janeway. Hij deed samen met Janeway, die in 2003 overleed, onderzoek naar de afweermechanismes tegen bacteriën in het lichaam. Een soortgelijk onderzoek won de Nobelprijs van de geneeskunde 2011. Volgens verschillende bronnen hadden Janeway en Medzhitov, gezien het bekroonde onderzoek ook in de Nobelprijs moeten delen. Janeway was echter al overleden en Medzhitov was niet de voornaamste auteur, hij werkte als jonge onderzoeker onder begeleiding van Janeway. De prijs ging nu onder meer naar Philip Hofman.

Hofman ontdekte in 1996 dat fruitvliegjes geen afweer tegen virussen en schimmels hebben als ze het zogenaamde Toll-gen missen. Janeway en Medzhitov zaten al eerder op een vergelijkbaar spoor; zij richtten zich op de mens en ontdekten de Toll-like receptoren die een rol in de afweer spelen. De aangeboren afweer moet, voordat het echt een waargenomen 'indringer' gaat opruimen, eerst beslissen of het echt wel een indringer is. Aangeboren afweercellen kunnen onderscheid maken tussen lichaamseigen en lichaamsvreemde elementen. Dit gebeurt door de -mede door Medzhitov ontdekte- Toll-like-receptoren. Die herkennen de vreemde bacterie- of viruscomponenten, waarna de receptor signalen de cel in stuurt en een afweerreactie op gang komt.

 “Het onderzoek van Janeway en Medzhitov is echt baanbrekend geweest”, zegt Linde Meyaard, hoogleraar immunologie van het Utrechts Medisch Centrum en erepromotor tijdens de dies. “Hun recente werk is nu al ‘tekstboek’ bij colleges en dat is opmerkelijk snel. Je zou kunnen zeggen dat hun werk een soort missing link was in onze kennis over het afweersysteem.”

Meyaard ziet uit naar de kennismaking met Medzhitov. “Mijn onderzoek richt zich meer op hoe het afweersysteem ontsporingen voorkomt. Maar om dat te kunnen onderzoeken, is de kennis die deze onderzoekers hebben opgedaan onontbeerlijk.”

De komst van Medzhitov naar Utrecht zal ze aangrijpen om hem kennis te laten maken met Utrechtse onderzoekers. Ook organiseert ze een seminar. “Als zo iemand komt, moet je zijn aanwezigheid niet beperken tot een bezoekje aan de Domkerk. We willen het bezoek gebruiken om interessante contacten te leggen voor het immunologisch onderzoek  in Utrecht .”

Neil Ferguson

Naast Medzhitov is er ook een eredoctoraat voor de Brit Neil Ferguson van het Imperial College in Londen. Hij doet onderzoek naar de factoren die een rol spelen bij de verspreiding van infecties onder mens en dier. Ferguson maakt mathematische modellen die kunnen voorspellen hoe een bepaalde infectie zich verspreidt. Dat kan inzicht geven in de oorzaken van de infectie en aanleiding geven tot preventieve maatregelen. Zijn laatste onderzoek richtte zich met name op de verspreiding van kinderinfecties, maar ook op het gebied van de gekke koeienziekte (BSE), griep, mond- en klauwzeer en HIV.

Erepromotor Hans Heesterbeek, hoogleraar theoretische epidemiologie bij Diergeneeskunde heeft Ferguson zelf voorgedragen. “Wat hem zo bijzonder maakt is de One Health benadering. Je kunt dier- en mensinfecties het best geïntegreerd onderzoeken. Vaak wordt alleen gekeken hoe diereninfecties ook de mens kunnen schaden. Maar je kunt ook de manier waarop infecties zich ontwikkelen in bredere context bekijken. En dat doet Ferguson.”

Ferguson heeft op zijn vakgebied toonaangevende publicaties op zijn naam staan en is onder meer adviseur van de Wereld Gezondheidorganisatie over wereldwijde epidemieën en van het Witte Huis als het gaat om griepepidemieën en bioterrorisme.

Heesterbeek kent Ferguson goed. “Wij werken regelmatig samen. Door Elsevier zijn we gevraagd om het academisch tijdschrift Epidemics op te richten. Het is dan ook heel bijzonder dat ik van hem de erepromotor mag zijn.”

Bij de dies op 26 maart is Life Sciences het overkoepelende thema. De dieslezing zal worden gedaan door Bert Leufkens, hoogleraar Farmaco-epidemiologie in het departement Farmaceutische wetenschappen.