'Gerechtigheid dat Steinman de prijs toch krijgt'
“Zeer wrang.” Zo bestempelt UMC-hoogleraar immunologie en geneeskundedecaan Frank Miedema het overlijden van de Canadese wetenschapper Ralph Steinman drie dagen voor de bekendmaking van zijn uitverkiezing tot Nobelprijswinnaar. Volgens Miedema is de gedeelde toekenning van de prijs voor Geneeskunde aan Steinman en aan de Amerikaan Bruce Beutler en de Fransman Jules Hoffmann “een mooie combinatie en uitermate terecht”.
Als DUB Miedema maandag laat in de middag telefonisch spreekt is hij nog in de veronderstelling dat de toekenning van de prijs aan Steinman zal worden ingetrokken. Nobelprijzen worden immers niet postuum uitgereikt. Pas later die avond zou het Nobelcomité bekend maken in de reglementen toch een sluipweg te hebben gevonden voor de unieke situatie: Steinman blijft Nobelprijswinnaar.
De Utrechtse hoogleraar immunologie noemt het “zeer wrang” en “tragisch” dat Steinman de ultieme erkenning voor zijn wetenschappelijke werk niet in ontvangst heeft kunnen nemen. “Het onderzoek naar dendritische cellen waarvoor Steinman de prijs kreeg toegekend was volgens Miedema “Steinmans hele levenswerk”. “Hij toonde aan dat deze cellen superbelangrijk waren bij het op gang brengen van een afweerrespons in reactie op een bacterie of een virus. In het begin was er veel scepsis: de populatie van deze cellen is relatief zo klein dat veel mensen weigerden te geloven dat juist zij zo´n doorslaggevende rol spelen. Maar hij heeft iedereen ervan kunnen overtuigen dat het een schot in de roos was.”
Miedema ontmoette Steinman enkele malen op congressen in het buitenland. Hij bestempelt hem als een plezierig persoon zonder kapsones. “Maar hij vond wel dat hij een belangrijke boodschap te verkondigen had, en dat liet hij dan ook merken.” Volgens de Utrechtse hoogleraar wordt tegenwoordig op veel plaatsen in Nederland onderzoek gedaan naar dendritische cellen. Steinman had volgens hem ook veel contacten hier, vooral met de Leidse groep van Kees Melief die onderzoek doet naar immuniteit tegen tumorcellen. Vorig jaar ontving Steinman nog de Heinekenprijs voor de Geneeskunde.
Receptoren
Waar Steinman zich richtte op het “adaptief” immuunsysteem waarbij weerstand wordt opgebouwd tegen ziektes die men eerder heeft gehad, onderzochten de twee andere winnaars, de Amerikaan Bruce Beutler en de Fransman Jules Hoffmann, primaire aangeboren mechanismes. Beutler is volgens Miedema een graag geziene gast op internationale congressen, Hoffmann laat zich minder zien.
Het tweetal ontdekte volgens Miedema midden jaren negentig 13 nieuwe receptoren die cellen gebruiken om componenten van bacteriën en virussen te herkennen en ontstekingsmechanismes in werking te stellen. “Hoffmann had die receptoren ontdekt in fruitvliegjes, maar ze bleken ook voor te komen in de mens”, vertelt de Utrechtse immunoloog. Miedema noemt het opvallend maar tegelijkertijd tekenend voor het belang ervan dat de vinding zo snel tot de Nobelprijs heeft geleid.
Combinatie
Miedema roemt de combinatie van de drie wetenschappers die het Nobelcomité heeft gemaakt en spreekt van een “zeer terechte prijs.” De vindingen van de drie gelauwerde wetenschappers zijn immers van groot belang geweest voor de behandeling van tal van ziekten. Miedema noemt reuma en de darmaandoening, de ziekte van Crohn, maar ook hart – en vaatziekten en schizofrenie en autisme.”Dat de therapie is verbeterd toonde Steinman ironisch genoeg zelf aan. Hij verlengde zijn leven door zijn altvleesklierkanker eigenhandig te behandelen.”
De Utrechtse hoogleraar beschouwt de prijs tenslotte ook als een mooie impuls voor het onderzoek naar immuuntherapie waar het UMC Utrecht stevig op inzet. “Er gebeurt hier van alles op dat gebied. Deze prijs zet ook daar de schijnwerpers op.”
In een mail dinsdagochtend reageert Miedema op het bericht dat de Nobelprijs voor Steinman gehandhaafd blijft. "Gerechtigheid dat Steinman de prijs toch krijgt!"