Ombudsman tikt KNAW op vingers

Er is een passage geschrapt uit een KNAW-brochure over misstappen en fraude in wetenschappelijk onderzoek. Maar daar wil de Akademie liever geen ruchtbaarheid aan geven. Ten onrechte, meent de Nationale ombudsman.Bedrog, zelfbedrog, nalatigheid, concurrentie, druk van opdrachtgevers, druk van de media… er zijn nogal wat valkuilen in de wetenschap. In het boekje Wetenschappelijk onderzoek – dilemma’s en verleidingen geeft de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen allerlei voorbeelden van misstappen en dilemma’s, zodat studenten en jonge onderzoekers ervan kunnen leren.Maar juist in dit boekje is de KNAW zelf onzorgvuldig te werk gegaan, oordeelt de Nationale ombudsman na een klacht van oud-hoogleraar Hans Buck. De wetenschapper figureerde in één van de voorbeelden en vond zijn zaak onzorgvuldig beschreven. Hij stapte naar de ombudsman en zijn klacht is gegrond verklaard.Dat zal voor de KNAW niet als een verrassing zijn gekomen. De Akademie had al besloten om de gewraakte passage uit de online-versie van de brochure te schrappen en het papieren boekje, waarvan in 2005 een tweede druk verscheen, niet meer te verspreiden.Maar dat hield de KNAW liever stil. Het openen van de discussie zou zowel voor de Akademie als voor de klager “meer kwaad dan goed opleveren”, aldus een brief die de ombudsman citeert.Het is niet de eerste keer dat het misgaat met deze brochure. De eerste druk stamt uit het jaar 2000 en twee jaar later werd die vernietigd. Die beslissing heeft het genootschap van wetenschappers nooit willen uitleggen, hoewel er in de tweede druk stond dat de brochure “waar nodig” was gecorrigeerd.Ook nu weigert de KNAW vooralsnog alle commentaar. Pas over twee weken zal het bestuur over de aanbeveling van de ombudsman vergaderen. Op de website staat dat de brochure alleen online te raadplegen is. Geen woord over de wijziging.Oud-hoogleraar Hans Buck – KNAW-lid sinds 1979 – speelde de hoofdrol in de grootste wetenschapsaffaire uit de Nederlandse geschiedenis. In 1990 meldde de vooraanstaande wetenschapper samen met zijn Amsterdamse collega Jaap Goudsmit dat hij waarschijnlijk een remedie tegen AIDS had gevonden. Het onderzoek werd een hype en Buck werd op een voetstuk geplaatst, maar daarna ging het mis: een artikel in het tijdschrift Science moest naderhand worden ingetrokken, toen het onderzoek geen stand bleek te houden.Buck moest uiteindelijk de TU Eindhoven verlaten. Ook mocht hij geen voorzitter meer zijn van de KNAW-sectie scheikunde.  Zijn reputatie is onherstelbaar beschadigd. Dat vindt hij niet terecht: in zijn klacht bij de ombudsman wijst hij op het gebrek aan deskundigheid bij de commissie van de TU Eindhoven die de zaak onderzocht. Ook zouden uitspraken van hemzelf en van medewerkers uit hun verband zijn getrokken. De weergave die de KNAW van de affaire geeft, noemt hij “onnodig grievend en kwetsend”.Volgens de ombudsman had de KNAW meer kunnen doen dan in stilte de passage schrappen en had de KNAW ook kunnen weten dat er meer kanten aan de zaak zaten dan in de brochure stond beschreven. “De gedraging is niet behoorlijk”, is de conclusie.Volgens wetenschapsjournalist Frank van Kolfschooten, wiens boek ‘Valse vooruitgang’ in de brochure wordt aangehaald, was Buck geen fraudeur. “Hij wilde alleen te graag geloven in zijn eigen methode. Hij maakte een ongelukkige uitglijder die tot een enorm drama leidde. Het had voorkomen kunnen worden als hij naar kritiek van zijn medewerkers had willen luisteren. Hij had ook veel voorzichtiger met de media moeten omgaan.”Televisieprogramma Andere Tijden heeft in 2005 een uitzending aan de affaire gewijd.Hoger Onderwijs Persbureau