Ook onder dieren komt echte vriendschap voor
Volgens veel deskundigen zijn alleen mensen in staat tot ware, onbaatzuchtige vriendschap. Onzin, stelt de Utrechtse bioloog Jorg Massen in het proefschrift ‘Friendship in macaques’, waarop hij woensdag 23 juni promoveert. Ook onder Java-apen komt vriendschap voor.
Aan de basis van het onderzoek van Massen ligt een jarenlange discussie over de vraag of ware vriendschap, zoals die zich bijvoorbeeld uit in zorg voor elkaars welzijn en hulp in geval van nood, uitsluitend tussen mensen kan bestaan. Hoewel het er soms op lijkt dat ook dieren vriendschappelijk met elkaar omgaan, is hun gedrag volgens veel wetenschappers in werkelijkheid volledig gebaseerd op afwegingen van wederzijds nut: ik doe alleen iets voor jou, omdat jij iets voor mij doet.
Uit zijn onderzoek bij groepen makaken (Java-apen en resus-apen) constateert Massen nu echter het tegendeel. Hij zag aan de mate waarin zij elkaar vlooiden niet alleen dat sommige apen een sterke emotionele band hebben, maar ook dat die ‘vriendschapsband’ ertoe leidt dat dieren elkaar steunen in een conflict zonder er meteen iets voor terug te verwachten. Vrouwtjesapen bleken bovendien relatief gul met het verlenen van seksuele gunsten aan hun mannelijke vrienden, ook al stonden die minder hoog in de hiërarchie dan andere mannetjes.
In een bijzonder experiment keek Massen naar de bereidheid van Java-apen om voedsel met andere dieren te delen. Zoals verwacht bleken laag in de hiërarchie staande apen stukjes banaan vooral te gunnen aan boven hen staande soortgenoten, ongeacht eventuele vriendschapsbanden. Dominante dieren bevoordeelden hun vrienden echter boven andere dieren, zonder aantoonbaar voordeel voor henzelf.
Opnieuw een bewijs voor het bestaan van vriendschap bij makaken, aldus Massen, en tevens een goede les voor aanhangers van de vijftiende-eeuwse Italiaanse denker Macchiavelli. Diens advies aan de machthebbers van zijn tijd was: ‘het is beter om gevreesd dan om bemind te worden’. De dominante Java-apen laten echter zien dat het adagium: ‘boezem angst in waar nodig, maar maak je geliefd waar mogelijk’ zeker zo effectief is.
EH