Publiceren over 'gevaarlijk' onderzoek vereist toestemming overheid

Wetenschappers mogen niet altijd publiceren wat ze willen, oordeelt de Haarlemse rechtbank. Als biologen in een internationaal tijdschrift willen schrijven over dodelijke virussen, moeten ze een vergunning aanvragen om hun kennis te exporteren.
Onderzoeker Ron Fouchier van het Erasmus MC ontdekte samen met zijn collega’s dat het vogelgriepvirus eenvoudig veranderd kan worden in een virus dat door de lucht overdraagbaar is. Een kleine genetische aanpassing was genoeg om de ziekteverwekker veel meer mensen te laten treffen.
Gevoelige informatie, vond het ministerie van Buitenlandse Zaken. Want de twee artikelen die Fouchier had geschreven, zouden door terroristen gebruikt kunnen worden om biologische wapens te maken. Daarom verbood het ministerie hem aanvankelijk om de resultaten te publiceren. Na enig geharrewar kreeg hij alsnog toestemming, maar het Erasmus MC wilde van de rechter een principiële uitspraak: speelt de overheid hier überhaupt een rol? Moeten viruswetenschappers inderdaad een exportvergunning aanvragen?
Ja, zegt de rechtbank nu. Het is niet aan wetenschappers om te oordelen over het gevaar van hun eigen publicaties. “De veiligheidsbelangen van de gehele internationale gemeenschap liggen dan in de handen van de publicerende onderzoeker(s). Een onjuiste beoordeling kan in zo’n situatie tot onaanvaardbare gevolgen leiden.”
De overheid beriep zich bij het verbod op een Europese verordening, waarin staat dat landen de verspreiding van kennis over biologische wapens moeten tegengaan. Alleen fundamenteel onderzoek is daarvan uitgezonderd.
Fouchier vond dat hij fundamenteel onderzoek had verricht, maar dat nam volgens de rechtbank de praktische toepassing niet weg. De artikelen lieten immers zien welke genetische veranderingen er nodig waren om het virus door de lucht overdraagbaar te maken. “De manuscripten bevatten daarmee informatie die toepasbaar is voor het ontwikkelen, de productie of de verspreiding van het virus als wapen, aangezien anderen aan de hand van de publicatie de technologie kunnen reproduceren.”
Het aanvragen van een vergunning zal “begrijpelijkerwijs de toegankelijkheid van het fundamenteel wetenschappelijk onderzoek in zekere mate belemmeren”, snapt de rechter. “Dit nadeel weegt niet op tegen het belang van een adequate en doelmatige controle op de non-proliferatie van biologische wapens.”
In de Volkskrant reageert Fouchier boos. Hij noemt het een “een verbijsterende conclusie” van de rechtbank. “Wetenschappers worden afhankelijk van een douaneambtenaar die een stempel moet zetten.” Bovendien zouden onderzoekers van andere Europese universiteiten honderden keren per jaar publiceren over gevaarlijke virussen. “Die zijn blijkbaar allemaal in overtreding. Het kan niet zo zijn dat ik voor een groen stoplicht moet wachten terwijl de rest mag doorrijden.”