Stapel-ontmaskeraars doen hun verhaal

De drie jonge onderzoekers van de Universiteit van Tilburg die deze zomer de fraude van hun toenmalige hoogleraar Diederik Stapel aan het licht brachten, besloten in het najaar van 2010 om bewijzen te verzamelen voor hun vermoedens.
In tien maanden tijd vonden ze tientallen bewijsstukken, vertellen de onderzoekers anoniem in de Volkskrant van afgelopen zaterdag. Ze leerden Stapel kennen als een creatieve en slimme onderzoeker. Maar langzamerhand begon het te knagen. Eén van de drie kreeg argwaan tijdens een presentatie van een onderzoek door een student van Stapel. De onderzoeker besloot samen met de hoogleraar een onderzoek op te zetten en zo de proef op de som te nemen. Binnen een maand kreeg hij de uitkomsten door Stapel aangeleverd. Alle hypothesen kwamen uit.
Te mooi om waar te zijn, vond de onderzoeker. Hij bestudeerde de uitkomsten en kwam erachter dat de ingevulde vragenlijsten niet consistent waren. “Dat kan er haast alleen maar op duiden dat de vragenlijsten willekeurig waren ingevuld”, zegt hij in de Volkskrant. Het onderzoek bleek bovendien niet te reproduceren. Toen hij Stapel daarop wees, reageerde deze nonchalant.
Ook twee andere jonge onderzoekers hadden twijfels over Stapel. Ze besloten gezamenlijk om meer bewijsmateriaal te verzamelen. “We beseften dat we onze vermoedens maar beter stil konden houden tot we het echt keihard konden bewijzen.”
Eind augustus, op de avond voor het persbericht over het inmiddels beruchte vleeseters-zijn-hufters-onderzoek naar buiten werd gebracht, lichtten ze hun afdelingshoofd Marcel Zeelenberg in. Daarna ging het snel. Er volgden gesprekken met de rector en de onderzoekers en met de rector en Stapel. In het weekend ging één van de onderzoekers nog op de thee bij Stapel, die niet ontkende, maar zich verschool achter excuses.
Ruim een week later, op 7 september gaf Stapel zijn fraude toe tegenover de rector. Onderzoek bleek dat ten minste dertig van zijn artikelen verzonnen data bevatten.
De klokkenluiders zijn het niet eens met het veelgehoorde verwijt dat de fraude door meer oplettendheid eerder aan het licht zou zijn gekomen. Er was veel rekenwerk voor nodig om hun vermoedens te bewijzen, en je brengt een gevierd onderzoeker niet zomaar in diskrediet.