UU-theoloog schrijft boek over de filmster Jezus
Van de zingende messias in ‘Jesus Christ Superstar’ tot de lijdensfiguur in ‘The Passion of the Christ’: Jezus heeft vele verschijningsvormen in de film. Theoloog Freek Bakker schreef er een boek over.
Hoe Jezus wordt uitgebeeld op het witte doek: het lijkt een vergezocht onderwerp voor een theologisch onderzoek. Maar dat is het voor Freek Bakker, universitair docent bij het departement Religiewetenschap & Theologie van de Universiteit Utrecht, zeker niet.
“In Jezusfilms vind je de hele theologie terug. Aan de verfilmingen zie je hoe er binnen en buiten de kerk gedacht wordt over de figuur Jezus”, vertelt Bakker dinsdagmiddag tijdens de studiedag ‘Jezus in de film’ in de Universiteitsbibliotheek, tevens de presentatie van zijn nieuwe boek Jezus in beeld: Een studie naar zijn verschijnen op het witte doek (Uitgeverij Van Gruting).
Bakker zoomt tijdens zijn presentatie in op de verfilming van de opstanding in films, en illustreert dit met fragmenten uit films. Zo zien we in tijd van de stomme films vaak een spectaculaire opstanding met Jezus die letterlijk vanuit het graf opstijgt. The King of Kings (1927) is hier het schoolvoorbeeld van.
Dichter bij de evangeliën
In latere films, zoals Il Messia (1975) en King of Kings (1961), wordt de opstanding veel omfloerster in beeld gebracht. We zien wel door de ogen van Maria het open graf, maar de fysieke opstanding wordt niet in beeld gebracht. “Deze representatie staat veel dichter bij de evangeliën. Daarin staat niks over een spectaculaire opstanding, alleen over de ontmoeting met de heer ná de opstanding.”
Bakker is niet de enige die bezig is met hoe je het Jezusverhaal ‘verantwoord’ in beeld brengt. Hij en verwijst naar eerdere studies van theologen Reinhold Zwick en Thomas Langkau. Zo pleit Zwick er voor sensationele wonderen weg te laten uit de verfilming, en zo strikt mogelijk de bijbel en historische bronnen te volgen. Langkau stelt voor de opstanding zonder Jezus in beeld te brengen, en meer meditatieve liederen ten gehore te brengen.
Mel Gibson
Of filmmakers zich al te veel gelegen laten aan de woorden van de theologen is de vraag. Een van de recentere en bekendere Jezusfilms, The Passion of the Christ uit 2004, gaat volgens Bakker in tegen de trend om de opstanding soberdere in beeld te brengen. “Met Mel Gibson lijken we weer terug bij af. De steen wordt weggerold bij het graf, en Jezus loopt naar buiten.”
Bakker ziet in de film in elk geval veel kansen om een breed publiek te bereiken, wat de film volgens hem ook een gerechtvaardigd theologisch onderzoeksgebied maakt. “Veel mensen lezen geen boeken meer, maar kijken wel films. Het is dus goed als theologen zich de taal van de film meester maken.”
De opstandingscène in The King of Kings begint na ongeveer 5 minuten en 12 seconden: