Dagobert Duck bestaat niet
Sapere aude! Durf te weten! Deze lijfspreuk van Immanuel Kant (ik meld dit voor de zekerheid maar even expliciet, want beschuldigingen van plagiaat liggen op de loer) is voor universiteiten richtinggevend geweest sinds De Verlichting. We zijn op zoek naar de feiten, sterker nog we zijn op zoek naar ‘De Waarheid’. En dat is nogal een omstreden klus, zo blijkt nog maar eens uit het recent verschenen boek van de historica Sophia Rosenfeld, getiteld Democracy and Truth, A Short History. Lees dat boek! Want het geeft in kort bestek een scherp inzicht in een van de fundamentele vraagstukken waar we in dit huidige tijdsgewricht voor staan: hoe komen we tot de waarheid die uiteindelijk bepalend is voor de cruciale politieke besluitvorming?
Vanaf het allereerste begin van het denken over moderne democratieën had betrouwbare kennis, of: de waarheid, twee verschillende bronnen. Allereerst is er de ‘wisdom of crowds’, dit gaat om de collectieve intelligentie van burgers, die op basis van hun kennis, gezond verstand, ervaring, opleiding iets waardevols kunnen inbrengen over hun individuele, maar ook het algemene belang. Daarnaast was en is er natuurlijk de bron van de kennis van de speciaal hoog opgeleiden, die betrouwbare wetenschappelijke kennis produceren. De ‘clash’ van wijsheid die uit beide bronnen voortvloeit, bepaalt de vitaliteit van een democratie.
Wijsheid inschatten
Eerste vereiste is natuurlijk dan wel dat men de waarde van elkaars wijsheid weet in te schatten, en dus minimaal bereid is om van beide bronnen van wijsheid te profiteren. Hoe komt nu toch klimaatsceptici nog steeds een groot politiek forum hebben? En dat nut en noodzaak van vaccinatieplichten zoveel discussie veroorzaakt? Hebben wetenschappers niet gezien, of willen zien, dan het maatschappelijke debat volgens heel andere regels en met een heel andere dynamiek verliep dan binnen de academie?
Pas in recente jaren zijn we de ‘societal impact’ en ‘ public engagement’ van en met ons onderzoek in universiteiten centraal gaan stellen. Wetenschappers hebben hier nog een hele weg te gaan, maar dat geldt omgekeerd zeker ook voor politici, die zich zelf opwerpen als vertegenwoordigers van de ‘wisdom of the cowds’.
Leuke beeldspraak
Neem nu bijvoorbeeld de uitlating van de Tweede Kamerfractievoorzitter van D66, Rob Jetten, die op 30 juni 2019 tijdens bijeenkomst bij ISO aangaf dat Dagobert Duck daadwerkelijk bestaat, en wel in veelvoud in de personen van bestuurders van universiteiten die honderden miljoenen op de plank zouden hebben liggen, die ze niet besteden aan onderwijs. Leuke beeldspraak, misschien sympathiek(makend) voor ISO, en wellicht ook fijn voor de minister, maar had zijn uitspraak ook maar enige relatie met de feiten?
Nee dus. Het Financieel Dagblad zocht het een jaar geleden al eens uit samen met onderzoekers, met name accountants. Conclusie: er ligt geen geld op de plank, het geld zit grotendeels vast in vastgoed. Gebouwen die we hard nodig hebben voor onderwijs en onderzoek, waar asbest uit gehaald moet worden en die leefbaar en gezond moeten worden gemaakt. Fijn dus zo’n eigen wijsheid van een politicus, maar in een democratie moet men de wijsheid van de ander ook willen zien. Juist van een politicus met een wetenschappelijke opleiding mag verwacht worden dat hij de ‘wisdom of crowds’ en de wijsheid van de wetenschap op waarde weet te schatten en met elkaar weet te verzoenen.