De angstige onderzoeker
Harare, Zimbabwe, 24-04-2017
He Vin!
Alweer een tijdje niets gehoord vanuit Ghana. Ik verwachtte eigenlijk wel een berichtje van je, gaat alles goed aan die kant van het continent? Nou goed, laat mij dan kort weer even een verhaal met je delen. Best een serieus verhaal deze keer, want soms ben ik hier in Zimbabwe wel een beetje bang…
Zimbabwe en de Zimbabwanen weten op een bepaalde manier hun dagelijkse strijd te verbergen voor de buitenwereld. Op de straten van Harare lijkt alles en iedereen redelijk zijn gang te gaan. Als ik mensen groet, lachen ze vrolijk terug. Velen van hen leveren echter een dagelijkse strijd. Economisch beweegt het land steeds verder bergafwaarts. Bovendien wordt Zimbabwe nog altijd grotendeels geregeerd door angst. Een journalist die ik mocht interviewen voor mijn onderzoek, antwoordde als volgt op mijn vraag of hij de angst voor het regime van Mugabe ziet afnemen in de samenleving: “No, no, no, no! It will never change. The problem with Zimbabweans is that they talk a lot in bars, in combi-busses, in private. In public, they won’t! Fear has been imbedded into Zimbabweans. The fear is there and it is even worse now we are going to an election. Because everybody knows what these guys are capable of.”
Wat betekent dit voor mij als onderzoeker? Bijna dagelijks spreek ik met mensen die betrokken zijn bij verschillende sociale bewegingen die zich afzetten tegen het regime van Mugabe en zijn ZANU-PF. Aan het feit dat ditzelfde onderzoek absoluut geen politieke stelling neemt, zullen de veiligheidsdiensten hier lak aan hebben, zo wordt mij regelmatig verteld. De Zimbabweaanse Central Intelligence Organisation (CIO) is bovendien een zeer goed georganiseerd overheidsapparaat, met overal ogen en oren. Vorig jaar september werd er in Mutare, in het oosten van Zimbabwe, nog een aantal Noorse studenten opgepakt, omdat zij zogenaamd de president zouden hadden beledigd. De zaak werd geseponeerd, maar de studenten brachten wel een aantal nachten door in een Zimbabwaanse cel. Ondanks dat ik de populistische stelling dat Nederlandse gevangenissen net hotels zijn afwijs, verandert mijn mening waarschijnlijk in vergelijking met de Zimbabweaanse equivalent daarvan.
Er zijn echter ook activisten die een wat mildere mening zijn toegedaan. Gevraagd naar de risico’s van het actie voeren en de rol die angst speelt, antwoordde één van hen: “Ah, we are no longer afraid. Compared to five years ago we can do everything we want!” Proberen ze mij gerust te stellen? Of, waarschijnlijker, hoort deze houding simpelweg bij hun positie als activist? Bang zijn voor de overheid waartegen je actie voert, helpt immers niet om je doel te bereiken! Gene Sharp schreef in zijn wereldberoemde From Dictatorship to Democracy als volgt over angst en geweldloos verzet: ‘Nonviolent struggle both requires and tends to produce a loss (or greater control) of fear of the government and its violent repression. That abandonment or control of fear is a key element in destroying the power of the dictators over the general population.’
De kernvraag voor mij is waarschijnlijk wat mijn positie als onderzoeker is. Door al die mensen om mij heen die vechten om hun land te veranderen en daarbij bereid zijn om grote risico’s te lopen, krijg ik bijna het gevoel dat ook ik mijn bijdrage moet leveren. Een goed onderzoek naar de betekenis die mensen geven aan hun betrokkenheid bij geweldloze protestbewegingen kan zeker op lange termijn van waarde zijn voor de strijd tegen het Zimbabwaanse regime. Het daarbij uit de weg gaan van contact met belangrijke organisaties en activisten draagt niet bij aan de uitkomsten van dat onderzoek. Aan de andere kant is dit veldonderzoek vooral een leerervaring, die niet gebaat is bij enkele traumatische nachten in een Zimbabwaanse cel. De waarheid zal ergens in het midden liggen. Mocht je niets meer van mij horen, dan weet je dat de keuze die ik gemaakt heb niet de goede is geweest…
Ik hoop snel weer iets van je te horen uit Ghana!
Jesse