Geef mensen meer eigen verantwoordelijkheid bij aanpak corona 

Toen ik dit stuk begon te schrijven, las ik dat de avondklok werd verlengd. Ik vind het lastig die maatregel te steunen. Ik ben niet iemand die daarvoor de straat op gaat om ruiten in te gooien of iets in de brand te steken om op die manier mijn ongenoegen te uiten. Maar ik wil er wel een column over schrijven. Ik vroeg me af waarom ik me zo erg stoor aan deze regel. Sommige studenten vinden het goed dat de regering ingrijpt tegen het verspreiden van het coronavirus. Persoonlijk mis ik een overheid die een proactieve houding aanneemt ten opzichte van zaken als covid 19 als het aankomt op de volksgezondheid en mensenrechten. Een houding die preventie predikt en als doel heeft de mensen het gevoel van zelfbeschikking te geven. 

Grote verantwoordelijkheid
Het gevoel van zelfbeschikking zorgt ervoor dat "wanneer we vrijwillig iets doen, we niet het gevoel hebben dat het ons gewoon overkomt, maar dat we zelf de leiding nemen. Het gaat erom dat we daadwerkelijk het gevoel hebben zelf onze acties bepalen," schrijft de Engelse psycholoog James Moore. Dit gevoel van zelfbeschikking speelt ook een rol in de maatschappij in het algemeen, omdat het centraal staat in het idee van verantwoordelijkheid voor onze daden. 

In wezen brengt het hebben van meer vrijheid een grotere verantwoordelijkheid met zich mee. Dat is de boodschap die we vaak krijgen. Twee echte vragen zijn echter: is het toegestaan een groter gevoel van verantwoordelijkheid te creëren wanneer er een beroep wordt gedaan op de verantwoordelijkheid van individuen in een crisis? En: is het toegestaan de vrijheid van mensen te beperken wanneer je er niet in slaagt mensen dat gevoel van verantwoordelijkheid te geven? 

Pas actie als het misgaat
Het gaat mij niet alleen om het idee dat de overheid bepaalt waar ik op bepaalde tijden kan en mag zijn. Het gaat mij om het feit dat de overheid mijn rechten inperkt. Dit zijn rechten waarvan ik nooit had gedacht dat zo’n inperking zou mogen zonder eerst naar andere opties te kijken. 

Dit proces is al lange tijd gaande. De overheid is bezig met het beperken van de schade in plaats dat ze mensen onderwijzen hoe ze zelf het heft in eigen hand kunnen nemen. Wanneer ze dat wel zouden doen, zou voorkomen kunnen worden dat er in de toekomst meer gezondheidsklachten ontstaan. Nu gaan onze hersenen en instituties pas werken wanneer er iets misgaat. 

Het is iets dat je in grote mate ziet in de gezondheidssector. Het idee is dat je niet naar een dokter gaat voor gezondheidstips als je nog gezond bent. Je gaat pas naar een arts als het te laat is. Wanneer de aftakeling al is begonnen. En als je dan tegen de dokter zegt ‘dat het eigenlijk wel gaat’, bestaat de kans dat je niet eens geholpen wordt. Als dan jaren later blijkt dat je een een terminale ziekte hebt, wordt er met de behandeling begonnen. Volgens een artikel van onder meer Paul van Gils in het tijdschrift van Gezondheidswetenschappen blijkt dat in 2015 slechts 3,1 procent van het budget werd ingezet voor preventie. We leven in een systeem waarin je zorg krijgt op het moment dat het misgaat. Er gaat geen geld naar maatregelen die je gezond houden, terwijl dit wel zo is voor maatregelen die je mogelijk er weer bovenop zouden kunnen helpen als het is misgegaan. 

Wachten op het virus
We weten dat door het inperken van vrijheden ook het gevoel van zelfbeschikking daalt. Toch wordt er vaak andersom geredeneerd. Door mensen vrijheid te geven, zou het gevoel van zelfbeschikking moeten toenemen. Maar dat gevoel wordt ook gecultiveerd door middel van tijd, wat iemand meemaakt en hoe diegene met problemen omgaat. Het kan zelfs onderdeel van de cultuur zijn. 

Kijkend naar een groter geheel, kunnen we parallellen trekken met de besluitvorming aan het begin van de coronacrisis. De wereld, onze overheden en onze gezondheidsinstituties wachtten heel lang voor ze het nieuwe virus uit China gaan aanpakken. Ze hoopten dat het zou uitdoven voor het bereiken van hun landsgrenzen. En daarom hoefden ze geen voorzorgsmaatregelen te nemen. Je kunt stellen dat het gebrek aan gevoel van zelfbeschikking de crisis heeft versneld. 

Toen duidelijk werd dat corona een blijvertje is, haalden overheden wereldwijd steeds meer verantwoordelijkheden weg bij de bevolking, en daarmee indirect ook hun gevoel van zelfbeschikking. Er kwamen maatregelen die ervoor zorgden dat mensen geen dingen meer mochten doen om zichzelf en hun medeburgers te beschermen. Hierdoor verminderden zij eveneens het gevoel van zelfbeschikking dat in de mensen aanwezig is. 

Verplicht mondkapje
Een voorbeeld hiervan is het verplicht dragen van een niet medisch mond- en neusmasker als preventieve maatregel. Het was in Nederland en in de literatuur destijds bekend als een maatregel die het risico op besmetting niet of weinig omlaag zou brengen. Toch werden mensen verplicht om het te dragen. Beter zijn suggesties hoe je voor je eigen gezondheid kunt zorgen. Dat het voor een deel ook in je eigen kunnen ligt (en daardoor ook bij je eigen zelfbeschikking hoort) om je eigen gezondheid te versterken.  

De meeste voorgestelde maatregelen, bijvoorbeeld de 1,5 meter regel en het voorstel om niet de handen te schudden, zijn gebaseerd op ‘nieuwe’ ideeen. Deze versterken echter niet de al bestaande overtuigingen en kennis. Suggesties over het gezond blijven in een pandemie zijn schaars. Voorbeelden daarvan zou het benadrukken zijn van maatregelen die genomen kunnen worden voor de eigen gezondheid: het volgen van een gevarieerd dieet en het zorgen voor een sterker immuunsysteem door voldoende vitaminen (bv. C en D) binnen te krijgen (zie bronnen onder het artikel). Ook in de eigen leefomgeving kan toegang tot frisse lucht en het bijstellen van de temperatuur in huis de kans op het krijgen van de ziekte of een slecht ziekteverloop, verlagen.  

Mensenrechten in het geding
Met het toenemen van het aantal infecties, besloot de overheid echter steeds meer verplichte maatregelen op te leggen. Op een bepaald moment is het echter de vraag of zij de mensen voor wie zij verantwoordelijk zijn helpen dan wel hun levenskwaliteit  belemmeren door hun gevoel van zelfbeschikking te verminderen. Voor mij is die grens bereikt nu er mensenrechten in het geding zijn. Ik zou waarschijnlijk in de voetsporen kunnen treden van vele geleerden die de mensenrechten en andere afgeleiden van deze rechten hebben bestudeerd en uitleggen waarom deze rechten zo belangrijk zijn en nooit mogen worden aangetast. Maar, om je dat te besparen, doe ik dat niet. 

Wat ik in hoofdzaak wil benadrukken is dat je de mensenrechten niet moet beperken om andere mensen in een bepaalde richting, vanuit je eigen overtuiging, te doen bewegen. Je moet eerst proberen mensen op te voeden en hen leren situaties te identificeren die gevaarlijk voor henzelf zijn. Er is een verschil tussen begeleiden en de controle overnemen. Het is de vermindering van het individuele gevoel van zelfbeschikking en tegelijkertijd een onafdoende verdeling van de uitgaven voor gezondheidszorg, die nog steeds niet voldoen aan de vraag, wereldwijd. 

Dit zijn enkele bronnen die ik gebruikt heb voor dit blog:

1. Kumar R, Rathi H, Haq A, Wimalawansa SJ, Sharma A. Putative roles of vitamin D in modulating immune response and immunopathology associated with COVID-19. Virus Research. 15 januari 2021;292:198235. 

2. Science in 5 - Episode #9 - Air pollution & COVID-19 .  

3. Dabisch P, Schuit M, Herzog A, Beck K, Wood S, Krause M, e.a. The influence of temperature, humidity, and simulated sunlight on the infectivity of SARS-CoV-2 in aerosols. Aerosol Science and Technology. 1 februari 2021;55(2):142–53. 

4. Simonson W. Vitamin C and coronavirus. Geriatric Nursing. 1 mei 2020;41(3):331–2.