‘Ik denk dat we dat allemaal vinden’

‘Ik denk dat we dat allemaal vinden.’ Ik schrik op. Was ik afgeleid? Het gesprek lijkt in harmonie te zijn afgesloten, een consensus bereikt. Maar ben ik daarmee stilzwijgend akkoord gegaan met een standpunt waar ik faliekant tegen ben? Waarschijnlijk wel. 

Dit keer ging het over een rookverbod, een maatregel waar ik mordicus tegen ben. Sterker nog, ik vind een verbod op rookreclames al immoreel – een dergelijk verbod is een inbreuk op de vrijheid van meningsuiting. Maar mijn gesprekspartners lijken zich er niet van bewust dat er iemand in hun midden is die er fundamenteel anders over denkt. Blijkbaar is het voor hen ondenkbaar dat een hoogopgeleid persoon tegen een rookverbod zou zijn.

Weinig situaties in een werksetting geven mij zoveel kriebels als wanneer iemand zegt: ‘Ik denk dat we dat allemaal vinden’. De intellectuele armoede van die uitspraak is haast tastbaar. Ze impliceert dat ieder weldenkend mens hetzelfde denkt als degene die haar stelt. De mogelijkheid van een afwijkende mening wordt bij voorbaat uitgesloten. En als iemand die wel heeft en zich daarover uitspreekt, is die automatisch het buitenbeentje.

Nog schrijnender dan de aanname dat iedereen dezelfde waarden deelt, is de pretentie dat er geen waardeoordeel aan te pas komt. Alsof de zogenaamd gedeelde opvatting louter voortvloeit uit statistieken en waarden geen enkele rol spelen. Het feit dat roken slecht voor je gezondheid is, betekent niet dat je automatisch moet vinden dat gezondheid belangrijker is dan vrije keuze. 

Veel academici lijken als de dood om van activisme beschuldigd te worden, waardoor ze als reactie pretenderen waardevrije wetenschap te bedrijven. Maar wetenschap is helemaal niet waardevrij. Waarden spelen bijvoorbeeld een rol wanneer we kiezen wát we onderzoeken (wat vinden we als persoon belangrijk of interessant om meer over te weten) en wanneer we kiezen hoé we dat onderzoeken (bijvoorbeeld wel of niet middels dierproeven). Laten we dus bewust zijn van onze eigen waarden en er niet vanuit gaan dat iedereen die waarden deelt of dat die waarden geen rol spelen. Want nee, ‘Ik denk dat we dat allemaal vinden’ – gaat bijna nooit op. Laten we onze waarden expliciet maken en erover in debat gaan.

Als wetenschappelijk en moreel realist, ethisch egoïst en voorstander van een Nachtwakersstaat kan ik je garanderen dat ik zelden ‘ja, inderdaad’ kan reageren op de zin ‘Ik denk dat we dat allemaal vinden’. Beste collega’s, er is op de universiteit meer diversiteit in wereldbeeld dan velen van jullie wellicht denken en dat is een groot goed. Ik denk eigenlijk dat we dat allemaal vinden.   

 

Stefan Gaillard is wetenschapsfilosoof en blogt regelmatig voor DUB over zaken die hij in zijn verschillende werkzaamheden tegenkomt.