Kan theater een organisatie veranderen?

Ik werd laatst uitgenodigd bij een theatervoorstelling van de Koninklijke Landmacht. Zij heeft samen met een theaterproductiehuis een toneelstuk gemaakt waarin de interne misstanden binnen de krijgsmacht openhartig worden getoond.

In de voorstelling zie je een vrouwelijke sergeant die carrièremogelijkheden worden ontzegd. Ook krijgt zij te maken met ongewenste seksuele toespelingen. Er is onnodig geweld op de militaire opleiding. Uitsluiting. Niemand klaagt erover. Want als je problemen aankaart, kom je niet hogerop. En de commandant wil toch alleen maar goed nieuws horen.

Defensie heeft al haar militairen verplicht gesteld om de voorstelling te zien. Het doel is om medewerkers van hoog tot laag aan te zetten tot zelfreflectie. De Landmacht ziet problemen in de eigen bedrijfscultuur; het theaterstuk is een methode om een veranderproces in gang te zetten. Op weg naar meer inclusie en openheid.

Ik vind dit ongelofelijk moedig van de Landmacht. Je moet het maar durven; een theaterstuk maken waarin je de misstanden in je eigen organisatie blootlegt. ‘Geen bullshit, maar het eerlijke verhaal’ luidt de ondertitel van de voorstelling. Ik kreeg inderdaad de indruk dat de voorstelling heel eerlijk was.

Als docent-onderzoeker op het gebied van sociale beïnvloeding vind ik het ook inhoudelijk interessant. Werkt zoiets? Kan een theaterstuk helpen om de cultuur in een organisatie te veranderen? En hoe meet je of het gelukt is?

Er is een aantal redenen waarom het zou kunnen werken. Allereerst omzeilt een theaterstuk weerstand. Bij een directe beschuldiging (“jij doet het fout”) zou een publiek meteen in de verdediging schieten, maar hier wordt niemand beschuldigd. Het zijn verzonnen gebeurtenissen met fictieve karakters. Op waarheid gebaseerd weliswaar.

Ten tweede zijn de problemen in een verhaalvorm gegoten. Verhalen hebben de neiging om mensen te activeren en te betrekken. Ze nemen het publiek mee naar een andere wereld. Je identificeert je met de hoofdpersonen en leeft met ze mee. Je verplaatst je in een ander. Na de voorstelling kom je er anders uit dan hoe je erin ging.

Of de aanpak werkt, hangt ook van de vervolgstappen af. Een theatervoorstelling alleen is niet genoeg. De landmacht heeft er een heel traject omheen georganiseerd met voor- en nagesprekken. Psychische ondersteuning. En dan moet de zelfreflectie nog omgezet worden in nieuw beleid. Makkelijk zal het allemaal niet worden, maar ik heb vertrouwen dat ze er iets mee gaan bereiken.

Zou de Universiteit Utrecht zoiets durven, een theatervoorstelling maken waarin de belangrijkste problemen van UU’ers worden getoond? En wat zou er in die voorstelling te zien zijn? Wat zijn onze grootste zorgen en frustraties? Zou het theaterstuk ontroeren? Zouden we om onszelf kunnen lachen? Ik weet niet hoe het met u is, maar alleen al de gedachte aan een theatervoorstelling over onze universiteit maakt mij uitermate enthousiast.