Koloniaal verleden? Vertel het de student

“De wereld van nu begrijpen met de kennis van het verleden” – zo prijst de Universiteit Utrecht haar studie geschiedenis aan. Wat hier in het eerste jaar voor mij het beste op aansloot, was het koloniale verleden. Veel studenten realiseren zich niet of nauwelijks hoe diep de sporen van dat verleden vandaag nog doorwerken – terwijl juist onze universiteit daar zo nadrukkelijk mee van doen had.

Kolonialisme heeft de wereldorde bepaalt en werkt door in onze hedendaagse economische verhoudingen, politieke machtscentra en culturele waardering – tot aan de taal toe. Ook de universiteit heeft veel academische winst geboekt door de koloniën. In 2023 presenteerde Henk van Rinsum zijn boek Universiteit Utrecht en Koloniale Kennis, waaruit duidelijk werd dat ook onze universiteit actief deelnam aan de koloniale samenleving en hier zelfs aan bijdroeg. 

De lijst van de universitaire verwevenheid met het koloniale bestel zoals Van Rinsum beschrijft, is confronterend: aan het Janskerkhof zijn skeletten uit Nieuw-Guinea onderzocht in het Anatomisch Instituut; Victor Koningsberger (bekend van het gebouw) leverde een bijdrage aan het optimaliseren van de suikerplantages. Zijn vader Jacob – UU-alumnus – was Minister van Koloniën. Wellicht de schokkendste van deze bijdrages is de ‘oliefaculteit’: een plek aan onze universiteit waar koloniale ambtenaren op zeer conservatieve wijze werden opgeleid. In het boek van Van Rinsum is de verwevenheid goed beschreven – het boek is gratis online beschikbaar.

Dit zijn verhalen die raken en die delen vertellen van het bredere verhaal dat kolonialisme behelst: de kennis waar we nu mee werken en de positie die de universiteit heeft, is deels ontstaan door het koloniale verleden. Hoewel de universiteit zich wel bewust lijkt van dit verhaal, wordt het amper aan de studenten verteld. 

De initiatieven die worden genomen om UU’ers bewust te maken van dit koloniale verleden zijn immers tot op heden vooral gericht op onderzoek en inclusie binnen bijvoorbeeld het curriculum. Dit zijn goede stappen, maar ik merk dat het gros van de studenten allereerst niet doorheeft hoe de gevolgen van het kolonialisme nu nog zo’n fundamentele doorwerking hebben in onze maatschappij. Terwijl dat juist van zo’n groot belang is om niet alleen als historicus of antropoloog, maar ook als geograaf, bestuurder of econoom de maatschappij te begrijpen.

De onderzoeksdoelstelling van de universiteit is begrijpelijk: je kunt niet weten wie je bent, als je niet weet waar je vandaan komt. Maar om het verhaal te vertellen, daar zijn dus al genoeg voorbeelden van. Laten we deze gebruiken om het koloniale verhaal te laten resoneren in een bepaald niet onbelangrijk deel van de universiteit: de studenten. 

Terwijl het van zo’n groot belang is dat studenten meer over de gevolgen van het kolonialisme te weten komen, heeft de universiteit dus een uitgelezen kans om over haar eigen verleden te vertellen: een manier om studenten de wereld van nu beter te laten begrijpen. Studentenvoorlichting zou daarom een veel belangrijker onderdeel moeten zijn van dit beleid – om te beginnen überhaupteen onderdeel. Want zo neem je echt verantwoordelijkheid: voor je eigen verleden én de toekomst van de student.