Leer het echte China kennen
Uitwisselingen bieden studenten en wetenschappers de unieke mogelijkheid om andere landen en culturen te leren kennen en netwerken op te bouwen. In het geval van de uitwisseling met China kun je met eigen ogen vaststellen hoe dynamisch en inspirerend dit land eigenlijk is. Dat is belangrijk want het beeld dat door Nederlandse opiniemakers van China wordt opgeroepen is vaak gedateerd en negatief.
Zo beklaagde Amnesty International zich er vorig jaar over dat Nederlandse universiteiten samenwerken met Chinese partners maar niet hardop over mensenrechten praten. Volgens Nicole Sprokel van Amnesty lopen kritische studenten en medewerkers het risico te worden geïntimideerd of ontslagen en moeten Nederlandse instellingen hun invloed aanwenden om dat te voorkomen. Zij verwijst naar de bekende dissident Liu Xiaobo, een Chinese hoogleraar, die in de gevangenis zit vanwege zijn kritiek op de overheid.
In tegenstelling tot wat Amnesty beweert wordt er door Nederlandse wetenschappers wel degelijk met de Chinezen over mensenrechten gepraat. Sterker nog, onze Utrechtse onderzoeksgroep werkt al enkele jaren intensief samen met het Mensenrechteninstituut van de Universiteit van Shandong en het Instituut voor Internationaal Recht van de Chinese Academy of Social Sciences. Samen met hen ontwikkelingen we een nieuw concept voor de implementatie van mensenrechten, de zogenaamde receptorbenadering, die de bestaande culturele waarden in een land als bouwstenen gebruikt.
Wij hebben met de Chinese collega’s levendige discussies over mensenrechten en zij voeren die ook onderling. De opvattingen lopen zeer uiteen, van omarming van de westerse visie op mensenrechten tot steun voor de Confuciaanse gedachte dat je mensenrechten moet verdienen door eerst een moreel kompas te ontwikkelen. Eerlijk gezegd is het Chinese debat daardoor pluriformer dan het westerse, dat gekenmerkt wordt door een hoge mate van consensus, en minstens van gelijk wetenschappelijk niveau.
De gedachte dat Chinese wetenschappers in de gevangenis belanden of worden ontslagen vanwege hun wetenschappelijke standpunt over mensenrechten is echt een mythe. Dat gebeurde ook niet met Professor Liu Xiaobo. Die is veroordeeld omdat hij in een handvest en een aantal artikelen had opgeroepen tot omverwerping van de statelijke orde en dat is volgens de strafwet verboden, zoals in Nederland en vele andere landen. Persoonlijk vind ik dat niemand vanwege het uiten van zijn opvattingen zou moeten worden gestraft, hoe onwelkom die ook moge zijn. Daarom was ik op verzoek van de verdediging bereid om in het Wilders-proces als getuige-deskundige op te treden. Maar het is echt onjuist om uit de Liu Xiaobo zaak af te leiden dat wetenschappers vanwege hun opvattingen worden aangepakt. Zijn universitaire status was in deze zaak niet relevant.
Tijdens de discussies in de klas blijkt telkens weer dat ook de opvattingen van de studenten sterk uiteenlopen. Sommige studenten uitten kritiek op de mensenrechtensituatie in China, anderen vinden het verkeerd dat westerlingen zich in negatieve zin over mensenrechten in China uitlaten en daartussen bevinden zich vele meningen.
De discussie in de klas is een goede afspiegeling van het debat in de samenleving. Hoewel de Staatsraad grenzen stelt aan de uitlatingen die Chinezen op het internet mogen doen en onwelgevallige berichten verwijdert, vindt er in China een zeer levendige discussie plaats. Collega’s van Harvard hebben onlangs aangetoond dat je op het internet in China mag zeggen wat je wilt, inclusief het uiten van stevige kritiek op de Partij en de leiders. De autoriteiten zijn echter niet gediend van oproepen die kunnen uitgroeien tot massaprotesten, zelfs als ze gaan over onschuldige thema’s als stedelijk groen. Aan de andere kant vinden er in China jaarlijks toch zo’n 100.000 betogingen en protestacties plaats, die door de overheid worden gedoogd en die vaak ook nog succes hebben.
Deze voorbeelden tonen aan dat de Chinese werkelijkheid zich niet in zwart-wit beelden laat framen. Wie de ontwikkelingen wil begrijpen moet de moeite nemen om ze te onderzoeken. Als je dat doet, zie je een indrukwekkende variant van xiàngqí, het zeer populaire Chinese schaakspel dat op straathoeken en in parken wordt gespeeld: de Chinezen en hun overheid zijn voorturend bezig ruimte te geven en te nemen.
Wie een beeld wil krijgen van deze en andere fascinerende elementen van de Chinese samenleving doet er verstandig aan deel te nemen aan uitwisselingen en academische samenwerking met instellingen in dat land. Mijn ervaring is dat je van ieder bezoek rijker en wijzer terugkeert.