Luisteren is gemakkelijk, discussiëren is nodig

Achteroverhangend een college volgen is makkelijk. Je krijgt informatie in hapklare brokken. Maar volgens Jeroen Janssen, docent onderwijskunde, leer je veel meer van het moeilijke denkwerk.

Onlangs presenteerde Stichting OER de resultaten van haar onderzoek naar de mening van Utrechtse studenten over wat belangrijke kwaliteiten van docenten zijn. Het beeld dat uit dit onderzoek naar voren komt – en zeker uit het artikel dat vervolgens op de site van DUB verscheen – is geen vrolijk stemmend beeld. De Utrechtse student lijkt een student die met een duidelijk doel naar college komt: van de docent de lesstof op een duidelijke, gestructureerde manier uitgelegd krijgen, zodat de te leren informatie in hapklare brokken geconsumeerd kan worden. Bij de Utrechtse student hoef je niet aan te komen met allerlei extraatjes, zoals verwijzingen naar aanvullende literatuur of groepsdiscussie en interactie. Liever niet doen, anders zapt de student mentaal weg.
Hoe is deze schijnbare voorliefde voor hapklare brokken informatie te verklaren? En is deze hang naar kennisconsumptie wel verstandig? Ik denk het niet. In 1984 schreef onderwijspsycholoog Gavriel Salomon: “Television is easy and print is tough”. Iets dergelijks geldt mogelijk ook voor studenten: luisteren naar een docent is gemakkelijk, discussie met docent en medestudenten is moeilijk.
Is dat erg? Het onderzoek van Salomon laat zien van wel: het denkwerk dat we steken in iets dat we gemakkelijk vinden is beduidend minder dan in iets dat we moeilijk vinden. En juist dat denkwerk is cruciaal voor het leerproces. In het onderzoek van Salomon staken studenten minder denkwerk in het bekijken van een televisieprogramma dan in het lezen van een tekst over hetzelfde onderwerp. Dit zou best ook eens kunnen gelden voor het volgen van een college. Staat er een docent voor de zaal die vooral een inhoudelijk en gestructureerd verhaal vertelt, dan steken we hier waarschijnlijk minder denkwerk in dan wanneer die docent ons ook aanspoort om na te denken en te discussiëren. Dus lekker luisteren in een college is gemakkelijk, maar waarschijnlijk niet zo leerzaam.
Waarom steken we dan minder denkwerk in iets dat we gemakkelijk vinden? Het onderzoek van Salomon laat zien dat dit komt omdat gemakkelijke zaken – televisie kijken en luisteren naar een docent – ons een (vals) gevoel van vertrouwen geven dat we het wel begrijpen. Dat stimuleert het denken niet. Onze hang naar gemakkelijke vormen van onderwijs is begrijpelijk: het voedt ons vertrouwen dat we de stof begrijpen. Het uitwisselen van standpunten, discussie: dat kan ons onzeker maken. Maar hierdoor gaan we wel harder proberen om dingen te begrijpen. En dáár leren we nu net van.
En wat nu? De wens van studenten negeren en blijven proberen om het studenten ook regelmatig moeilijk te maken? Uiteraard! De gemakkelijkste weg is niet altijd de beste weg. Ook in het onderwijs.