Tentamenstress

Als studenten onderwijs volgen zijn ze erg gericht op het maken van het tentamen. Dat komt door het huidige onderwijssysteem. Jammer, vindt Bald de Vries, want een studie is zoveel meer dan leren voor het tentamen.
“Tentamens zijn een hinderlijke onderbreking van de studie”. Dit zei een collega van mij een tijdje geleden. Zij vertelt dit elk jaar aan haar eerstejaars studenten in de eerste week van het onderwijs. Ik doe dat nu ook en ik zie studenten mij vertwijfeld aankijken, niet begrijpend wat ik nou precies bedoel. Dit jaar dus weer, vorige week. Ik schrijf dit, omdat de eerste tentamens van het eerste jaar – de allereerste van een lange reeks – zich alweer aandienen, althans bij Rechtsgeleerdheid en ik zie de studenten in de stress schieten. Waarom?
Het doel van tentamens is om kennis te testen van studenten. Op zich is dit een nobel streven. Met een tentamen kan de studievoortgang van de student gemeten worden. Dat is fijn voor de student. Deze weet waar hij aan toe is. Zeker in het eerste jaar. Het kan de student zekerheid geven of hij op de juiste manier studeert en in staat is verslag te doen van de kennis die hij heeft geleerd. En het is ook leuk om een mooi cijfer te halen – ook fijn voor het thuisfront. Maar het is ook fijn voor de universiteit. Bij onvoldoende voortgang kunnen de rotte appels er snel uitgehaald worden en kan het rendement hoog blijven. Met dit laatste als Leitmotiv wordt het kind met het badwater weggegooid. Daarmee bedoel ik dat we het pedagogisch of didactisch nut van tentamens lijken te veronachtzamen of zelfs te negeren: tentamens als selectiemiddel.
Studenten hebben dan ook al snel door dat ze moeten 'scoren' wanneer ze na een week studie de eerste tentamens in zicht krijgen en begrijpen wat van hen wordt verlangd. Dit laten ze dan ook merken in het (werkgroep)onderwijs. 'Moeten we dit voor het tentamen kennen?' 'Kunt u de standaardantwoorden op de studievragen dicteren', 'kunt u de juiste antwoorden van de mc-vragen op BlackBoard zetten?' Of studenten komen gewoon niet opdagen omdat het toch ‘geen zin heeft’.
De uittreksel- en tentamenbanken draaien overuren en de repetitoren (tentamenklasjes) verdienen goud geld. Veertig euro per uur, naar verluid.
En eerlijk gezegd, geef de studenten eens ongelijk met de almaar toenemende druk om te 'presteren', te 'excelleren'. Het bindend studieadvies (bsa) dreigt al, de studieschuld bouwt zich op. Falen (een mislukt tentamen) is vrijwel geen optie. Na drie weken in de knop geknakt en dan serieus moeten overwegen een andere studie te doen of te stoppen is een reële mogelijkheid. Studeren als ‘bevrijdende’ bezigheid, niet-instrumenteel en als ervaring op zich – als intellectuele zelfontdekking – wordt erdoor gefrustreerd.
Elk vak definieert leerdoelen en daarmee wordt structuur gegeven aan de inhoud van het vak. Die leerdoelen verhouden zich weer tot de eindtermen van een opleiding. Die leerdoelen hebben niet alleen betrekking op kennis. Ze hebben ook betrekking op het ontwikkelen van een oordeel op die kennis, met een kritische blik die kennis betwijfelen en zo tot nieuwe, eigen inzichten komen. Het probleem met tentamens is dat de focus alleen op het leerdoel ‘kennis’ ligt. Andere leerdoelen worden erdoor veronachtzaamd, zoals het kunnen schrijven van een helder betoog of het mondeling kunnen beargumenteren van een bepaalde opvatting. En studenten klagen, terecht, dat daar te weinig aandacht aan wordt besteed in hun opleiding.
Tentamens werken dus tentamengericht leren in de hand en het studeren lijdt eronder. Tijdens het werkgroeponderwijs is er juist de ruimte voor het studeren, discussiëren, het uitwisselen van inzichten én het betwijfelen, met kritische blik, van de opgedane kennis. De verleiding is echter groot, studenten voor te bereiden op he tentamen en toe te geven aan hun wensen. Tentamens zijn zo inderdaad hinderlijke onderbrekingen. Het is dan ook tijd dat wij het idee van tentamineren heroverwegen en ons afvragen wat de waarde ervan is gelet op de vaak verheven leerdoelen en eindtermen die wij voor vakken en opleidingen ontwikkelen en vaststellen. Ik bedoel er niet mee dat we ze moeten afschaffen. Alhoewel? Tentamens lijken een doel op zich te zijn geworden terwijl ze juist ten dienste moeten staan aan de studie, afgewisseld met andere toetsvormen die vervolgens tezamen recht moeten doen aan de eindtermen van de studie, kort gezegd, die recht moeten doen aan wat we van een volwaardige academicus verwachten.
We kunnen het de studenten niet verwijten tentamengericht te studeren. Wij hebben dat zelf in de hand gewerkt. Dus: succes studenten met jullie tentamens, maar staar je niet blind. Studeren is meer dan alleen tentamens halen – het zijn hinderlijke onderbrekingen.