Verplichting gezond leven kun je niet alleen aan dokters overlaten

Het leek zo’n onschuldige uitspraak van huisarts Tamara de Weijer in het interview over leefstijladviezen voor diabetespatiënten in NRC. Daarin betoogde ze dat patiënten minder pillen hoeven slikken als ze meer paprika’s eten. Oftewel: dat een gezonde leefstijl een positieve invloed heeft op het verloop van diabetes en andere chronische aandoeningen.

Toch resulteerde het interview in ingezonden brieven van boze patiënten en hun familieleden, die De Weijer beschuldigden van victim blaming. In de Volkskrant deed huisarts-columnist Joost Zaat er nog een schepje bovenop door ‘leefstijlgeneeskunde’ te bestempelen als “politiek en geen zorg”, met als voornaamste argument dat meer groente en minder op de bank hangen niet de verantwoordelijkheid van de patiënt zijn, maar een zaak van “armoedebestrijding, onderwijs en betere planologie”

Grote last op de schouders
Ze hebben allebei gelijk. De boze patiënt als hij vindt dat er wel een erg grote last op zijn schouders wordt gelegd als hij de hele dag moet bijhouden wat hij in zijn mond stopt, zeker als blijkt dat het regelmatig misgaat. De verontwaardigde huisarts heeft ook gelijk als hij erop wijst dat onze ongezonde samenleving het bepaald niet makkelijk maakt om gezond te leven. Het zou fantastisch zijn als we er met meer welvaart, betere scholing en een uitgekiende inrichting van de stad voor zouden kunnen zorgen dat iedereen als vanzelfsprekend een vitaal en gelukkig leven kan leiden, zoals ook bepleit wordt in het nationale preventieprogramma Alles is gezondheid.

Maar zover is het nog niet, en zelfs als het ooit zover komt, zal blijken dat je als individu (al dan niet patiënt) zelf nog iets moet doen om gezond te leven. De felle reacties gaan dan ook niet over de vraag of leefstijl een rol speelt bij ziekte, maar wie daarop mag worden aangesproken. En dan lopen de emoties al gauw hoog op doordat verantwoordelijkheid verward wordt met schuld. Schuld is een moreel beladen term die afleidt van waar het werkelijk om gaat: dat iedereen moet doen wat in zijn vermogen ligt om gezond te leven – al zal niemand beweren dat dat gemakkelijk is in een maatschappij die vergeven is van de ongezonde verleidingen.

Tussen de oren
Meer dan een kwarteeuw geleden introduceerde columniste Karin Spaink de term orenmaffia, waarmee ze psychosomatische artsen die denken dat ziekte ‘tussen je oren’ zit op een hoop gooide met deskundigen die laten zien dat wat je doet effect heeft op gezondheid. Laten we die denkfout niet opnieuw maken.

Het simpele feit dat een zittend leven met te veel en te vet eten (om niet te spreken over roken, alcohol, en slapen) een rol speelt in het ontstaan van ziekte heeft niets te maken met hoe je denkt of wie je bent.

Onmogelijke opgave
Maar dat wil niet zeggen dat je niet zelf iets zou kunnen doen om gezonder te leven. Misschien is het eenvoudiger om elke dag een pil te slikken (ook al vinden veel mensen dat al een hele klus) dan om meer groente te eten. Maar de tijd dat we de behandeling van leefstijlaandoeningen (die niet voor niets zo heten) helemaal aan dokters konden overlaten, is echt voorbij.

Dat laat onverlet dat we er alles aan moeten doen om een gezonde samenleving te maken waarbij individuen niet voor een onmogelijke opgave komen te staan. Dat artsen als Tamara de Weijer zich opwerpen om een helpende hand te reiken is een mooie eerste stap.

Deze column verscheen eerder op de website van NRC