Wanneer doorbreekt de UU de wetenschappelijke hiërarchie?

Er is nauwelijks een werkomgeving die zo hiërarchisch is als die van de universiteit. Tot een paar jaar geleden was dat zelfs formeel beleid. Hoogleraren beslisten wie er mocht promoveren: hun Ius Promovendus. Hoogleraren zaten in de belangrijkste commissies en zwaaiden zo de scepter over bijna alle beslissingen en beleid. Hoogleraren bepaalden wie er hoogleraar mocht worden. En om dat allemaal te benadrukken mochten hoogleraren als enige een toga dragen en worden aangesproken met 'professor'. 

Deze hiërarchie kan leiden tot sociale onveiligheid. Daarnaast is de speciale positie van hoogleraren niet terecht, omdat de dagelijkse taken van hoogleraren helemaal niet zoveel verschillen van die van andere wetenschappers met een vast contract. 

Begin 2023 hadden we er bij De Jonge Akademie genoeg van. We lanceerden Iedereen Professor! omdat we vinden dat er bij gelijke verantwoordelijkheden en taken in onderwijs en onderzoek ook gelijke rechten en de bijbehorende symbolen hoorden. De hiërarchie is zonde van het ongebruikt potentieel.

Met Iedereen Professor willen we de rechten en plichten van Universitair Docenten en Universitair Hoofddocenten gelijktrekken met die van collega’s in de landen om ons heen. In Frankrijk mag iedereen zich Professeur noemen. In het Verenigd Koningrijk mag iedereen promovendi tot Doctor opleiden. Nergens was de hiërarchie zo groot als hier in Nederland.

En dus begonnen Peter Bijl en ik begin 2023 aan een ‘rondje Utrechtse decanen’ – hij in zijn rol als voorzitter van Utrecht Young Academy en ik namens De Jonge Akademie. We wilden alle decanen spreken over Iedereen Professor, en horen wat zij als obstakels zagen. Ons doel was dat de UU als eerste universiteit Iedereen Professor zou implementeren.

We waren bijna halverwege ons lijstje decanen toen de UU tot onze verrassing en vreugd besloot om per direct alle leden van de promotiecommissie een toga te laten dragen. Het was een enorme stap in Iedereen Professor, en de Universiteit Utrecht was de eerste die hem nam. Geen idee in hoeverre het halfrondje van Peter en mijzelf daarbij had geholpen, maar het voelde als een triomf.

Maar sindsdien? Sindsdien is het nogal stil… 

Op de meeste plekken aan de UU is er nog steeds een formatiebeginsel; dus moeten UHD’s die klaar zijn om hoogleraar te worden vrij letterlijk maar wachten tot er een plek vrijkomt. Niet-hoogleraren kunnen nu soms wel promotierecht krijgen, maar onder strenge voorwaarden die per faculteit verschillen en niet altijd te maken hebben met het waarborgen van de kwaliteit van het proefschrift of het begeleidingstraject van de promovendi.

De titel Professor is er nog steeds alleen maar voor hoogleraren. Voormalig rector Henk Kummeling heeft wel eens gezegd dat hij er niet op tegen is als U(H)D's zich in het buitenland (bijvoorbeeld op Europese projectaanvragen) Prof noemen, net als staatssecretarissen zich in het buitenland minister mogen noemen, maar nergens is dat geformaliseerd. Niet-hoogleraren zijn dus terughoudend om dit recht toe te passen in de sterke hiërarchie van de werkvloer.

De Universiteit Utrecht heeft leiderschap getoond (en mooie sier gemaakt) door als eerste “Iedereen Toga” te implementeren. Maar waar is de voortgang op het verder openstellen van Ius Promovendus? Op het openstellen van leiderschapsfuncties en -taken voor niet-hoogleraren? Op het recht om ook bij andere academische gelegenheden een toga te dragen. Op de gelegenheid een oratie te geven? Op de titel “Professor” voor Iedereen?