Werkdruk, kent u die uitdrukking?

Werkdruk, kent u die uitdrukking? Dominee Gremdaat zou nu ongetwijfeld losbarsten in een tirade over meedogenloze managers en ultieme uitbuiting, en vervolgens vragen: maar wat doet u zélf aan die werkdruk? Geen verkeerde vraag. Het venijn van werkdruk zit niet in de hoeveelheid taken en uren, maar in macht en onmacht, of beter nog: in onzekerheid en schuldgevoel. Ik leg uit.

Hard werken is op zich niet erg. Sterker nog: menigeen vindt dat best lekker. Sommigen snakken er zelfs naar om ergens hun tanden in te zetten. Voorwaarde is wel dat het een klus is waar je van denkt: dit is iets voor mij, dit kan ik. Natuurlijk ervaar je al doende momenten van onzekerheid of wanhoop, maar deep down weet je dat het gaat lukken.

Vaak moeten wij echter dingen doen die wij zinloos vinden. Administratieve ballast. Je hebt bijvoorbeeld de verantwoordelijkheid voor een cursus aan studenten in jouw vakgebied. Studenten moeten daar iets van opsteken en je houdt regelmatig in de gaten of het kwartje valt, bijvoorbeeld door af en toe met ze te praten. Als je hun blik dof ziet worden is het tijd voor actie, dat wil zeggen: interactie. Dat is de manier om de kwaliteit van je cursus te bewaken. Vanuit managementperspectief is dat mooi en aardig, maar niet ‘transparant’. Het speelt zich immers af tussen jou en je studenten. Daarom moet je de ‘leerdoelen’ van je cursus uitsplitsen en expliciteren in een ‘rubric’. Dat is eenvoudiger gezegd dan gedaan. Je stelt er de managers mee tevreden, maar help je er de studenten ook mee? Wordt je onderwijs er beter van? Nee, het kost tijd die je liever anders zou besteden – aan je studenten bijvoorbeeld.

Ander voorbeeld. Je bent promovendus en hebt ontdekt dat onderzoek echt iets voor jou is. Daar wil je na je promotie wel mee doorgaan. Je promotor vindt dat een goed idee en zegt: ‘Als je proefschrift naar de leescommissie is, heb je mooi tijd om een onderzoeksaanvraag te schrijven’. Je weet ook wat je wilt gaan onderzoeken, maar komt er al snel achter dat dit geen onderwerp is dat goed ligt bij de geldschieters. Je gaat puzzelen en prutsen om je vraagstelling zo te buigen dat je je kansen vergroot. Dat kost veel tijd en gezwoeg, en je weet dat de kans op honorering laag is. Ook al is het kerstvakantie, je zet nog een tandje bij. Die tijd zou je liever aan het onderzoek zelf besteden, maar ja.

Twee voorbeelden van werk dat je zelf liever anders zou invullen maar waar je onder druk mee akkoord gaat. Stel: je protesteert bij je baas. Die zegt: je hebt gelijk, maar dit is nu eenmaal hoe het werkt, dus doe het nou maar. Het ligt dus aan ‘het systeem’ en zelfs je baas kan je niet beschermen! Dat is het moment waarop werkdruk ‘negatieve energie’ wordt.

Deze column is eerder gepubliceerd op de site van de Vawo, de vakbond voor de wetenschap.