Wetenschap is nooit helemaal onafhankelijk
Wetenschap is nooit helemaal onafhankelijk, zegt Bert Theunissen. Wie het omgekeerde beweert, is volgens hem uitermate naïef. Dat moeten we de studenten ook leren.
Ik kreeg een mailtje of ik wilde spreken op een bijeenkomst over de vraag waartoe de universiteit haar studenten eigenlijk opleidt. Dat wil ik wel. Sterker nog, dat moet ik willen, want als je over dit onderwerp niks te zeggen hebt, hoe kun je dan docent zijn?
De universiteit leidt mensen op die hun vak verstaan. Je kunt discussiëren over de vraag hoe beroepsgericht een opleiding moet zijn, maar dat is een discussie met een baard van een eeuw die ik terzijde laat.
Wat ik essentieel vind ligt op een ander vlak. Paar voorbeeldjes.
Op één van de ‘Science in Transition’ bijeenkomsten in de afgelopen jaren sprak ook een politicus van de SP. Die had een helder oordeel over de groeiende financiële verstrengeling van wetenschap en bedrijfsleven. Dat hoort niet, verkondigde hij, de wetenschap hoort volledig onafhankelijk te zijn.
Als je eerstejaarsstudenten deze kwestie voorlegt, krijg je vaak hetzelfde antwoord, zo weet ik uit ondervinding. ‘Dream on’, kun je alleen maar tegen de politicus zeggen. Maar onze studenten moeten beter weten als ze de universiteit verlaten. Zij zijn vaklui en als je die de maatschappij instuurt zonder dat ze benul hebben van het wetenschapsbedrijf, vind ik onverantwoord.
De naïviteit op dit vlak is groot. Laatst werd Ab Osterhaus, de onheilsprofeet van de Mexicaanse griep, weer eens geïnterviewd. Hij was nog steeds verbaasd dat hem verweten was banden te hebben met het farmaceutische bedrijf dat het door hem aanbevolen vaccin produceerde. Alsof dat een bewijs was dat hij niet deugde. Maar eigen gewin was hier helemaal niet aan de orde.
Op dit onderzoeksterrein, legde Osterhaus uit, hebben alle grote laboratoria banden met alle grote bedrijven. Het is peperduur onderzoek en de farmaceutische industrieën zijn direct belanghebbend. Ze nemen een onmisbaar aandeel in de financiering. Zo werkt dat, en onze studenten moeten leren dat het zo werkt, en ook welke risico’s dat met zich meebrengt en hoe je daarmee om moet gaan. Alleen vakmanschap is niet genoeg.
Ik val hier Osterhaus bij, maar hij heeft natuurlijk ook iets ongelofelijk stoms gedaan. Namelijk ons de schrik aangejaagd dat we - zonder zijn vaccin - door de Mexicaanse griep als luciferstokjes in een storm zouden omvallen. Bleek niks van waar, en de overheid bleef zitten met miljoenen euro’s aan ongebruikte vaccins.
Osterhaus was hier net zo naïef als de leiders van de recente HPV-campagne, bedoeld om alle meisjes een prik tegen het baarmoederhalskanker-virus te laten halen. De stelligheid waarmee de overheid de veiligheid van de prik propageerde, keerde zich tegen haar.
Risico’s en onzekerheden zijn er altijd, die verdoezel je niet maar die licht je toe. Of zouden ze bij de overheid echt gedacht hebben dat Osterhaus en de HPV-experts 100 procent zekerheid konden bieden?
Hoe dan ook, onze studenten moeten beter weten als ze hun diploma krijgen. We sturen vaklui de maatschappij in, maar we moeten er ook voor zorgen dat die vaklui zich in maatschappelijke kwesties niet als amateurs gedragen.