De vrije wil van de worm

Laatst kwam ik op een wetenschappelijke nieuwssite een stukje tegen met de titel Free will? Analysis of worm neurons suggest how a single stimulus can trigger different responses. Het ging over een onderzoek dat liet zien hoe wormen die geprikkeld worden met een smakelijke geur dit meestal onderzoeken, maar niet altijd. Dezelfde prikkel leidt dus niet altijd tot dezelfde respons. Hieruit volgt uiteraard dat niet alleen mensen, maar ook wormen vrije wil hebben — althans volgens de nieuwssite. Ik slaakte een zucht van opluchting. Mijn hele leven heb ik geworsteld met de kwestie van vrije wil en het is toch ontroerend dat het definitieve bewijs voor vrije wil uit zo’n onverwachte hoek komt. Buiten zakte de roodgloeiende zon achter de horizon en het schijnsel verlichtte de tranen van dankbaarheid die over mijn wangen biggelden. ‘Wat vreemd eigenlijk’, dacht ik, ‘dat de gehele wetenschap en filosofie dit punt nog niet hebben gemaakt. Soms ruik ik pizza en eet ik vervolgens pizza, maar soms ook niet. Dan moet de vrije wil wel bestaan.’

Toen ik een dag later de auteurs van het paper wilde feliciteren met hun ontdekking, kwam ik voor een verrassing te staan. Het oorspronkelijke artikel blijkt een andere titel te hebben, dan de website aangaf: Feedback from Network States Generates Variability in a Probabilistic Olfactory Circuit. Dat is een stuk minder catchy. Sterker nog, in het artikel wordt met geen woord gerept over de vrije wil. Er wordt niet eens gesproken over wormen als dieren die keuzes maken. Als de auteurs wetenschap, filosofie en godsdienst voor altijd veranderd hadden, dan was dat in ieder geval niet met opzet.

Voordat een wetenschappelijk artikel in de één of andere vorm in een krant terecht komt, moet het eerst bewerkt worden. Er volgen een aantal stappen. Eerst schrijven de onschuldige wetenschappers een artikel. Vervolgens wordt alleen de informatie uit het abstract gebruikt voor het persbericht van de universiteit. Dit persbericht wordt niet noodzakelijkerwijs geschreven door iemand met kennis van zaken. Het stuk krijgt vaak een nieuwe titel en niet alle nuance van het abstract blijft behouden: een samenvatting van een samenvatting. Als het persbericht sensationeel genoeg is en een goede invalshoek heeft dan wordt het wellicht overgenomen door een wetenschappelijke nieuwssite. Wat betreft de invalshoek mogen we de auteur van het persbericht wel prijzen om zijn vindingrijkheid. Als hij of zij inderdaad degene is die de link met vrije wil gelegd heeft dan heeft hij de pers een hoop werk bespaard. Het was al clickbait voordat de journalist het op hoefde te schrijven.