Digitale verdoving

‘Nog vijf minuten’, meldt mijn telefoon om één uur ‘s nachts. Ik lig in bed en sta op het punt mijn dagelijkse Instagram-limiet van drie kwartier te overschrijden. Nu al. Het afgelopen uur heb ik gedachteloos honderden korte filmpjes geconsumeerd. Geen één van die reels is me bijgebleven. Ik walg van mezelf: de telefoonjunk in mij heeft weer gewonnen. 

Zal ik dan maar een nuttig boek pakken? Mwah, snakkend naar een nieuw shot dopamine en wat afleiding van de dagelijkse sleur, negeer ik de melding en swipe ik verder. Ik kijk naar een man die op zijn knieën blaft naar de hond van een voorbijganger. Voor de nieuwsgierige lezer: zijn naam is IshowSpeed. Hij heeft 35 miljoen Instagramvolgers.

De stille en eenzame minuten voor het slapengaan vormen de meest directe confrontatie met weggedrukte gedachten. Die confrontatie heb ik zojuist tactisch weten te omzeilen. Net als gisteren. En de dag ervoor. 

Toen in 1931 het boek Brave New World verscheen, bestonden er nog geen verslavende sociale media-apps. Auteur Aldous Huxley introduceerde wel iets dat angstaanjagend veel lijkt op het reelbingen van nu, en in bredere zin de digitale dopamine-industrie. In deze dystopische roman gebruikt men structureel Soma: een drug die zorgen en zingevingsvragen wegneemt. Soma heeft, zo beschrijft een van de personages, “alle voordelen van Christendom en alcohol, zonder de keerzijden”. Reels spelen in op precies dezelfde behoeften als Soma. Heb je even een existentiële crisis? Swipe. Zoek je verdoving op een ellendige dag? Swipe!

Deze digitale jacht op dopamine is maatschappelijk geaccepteerd, net zoals Soma dat is in Brave New World. Het is wellicht wat ongemakkelijk om je beschamende schermtijd te delen (wereldwijd gemiddeld 8,5 uur per dag), maar er rust binnen mijn generatie zeker geen taboe op. De recente oproep van artsen om een leeftijdsgrens voor sociale media in te stellen is dan ook hoopgevend, maar vormt slechts het begin van een broodnodige cultuurverandering.

De digitale snoepwereld heeft zich helaas ook flink genesteld op onze universiteit. In de oplopende hoorcollegezalen krijgen studenten een goed beeld van elkaars tragiek: links op de laptopschermen een Word-document met aantekeningen, rechts entertainment. Of simpelweg alleen dat laatste. 

In het licht van deze aandachtscrisis kijk ik dan ook met verbazing terug op mijn middelbareschooltijd, waar we vanaf de brugklas iPads in de klas gebruikten in plaats van boeken. Ze zouden onze rugtassen lichter maken, maar in de praktijk groeiden vooral de virtuele dorpen in Clash of Clans. Met medelijden kijk ik naar degenen die nóg eerder in aanraking komen met verslavende apps.

De universiteit kan de verslaafde student gelukkig een beetje helpen. Recent sprak ik een gepassioneerde werkgroepdocent die met succes alle digitale apparaten uit zijn college heeft verwijderd. Ze mogen simpelweg niet uit de tas komen. Het lijkt me prachtig: een gedwongen pauze van de oneindige reeks onzinnige prikkels. Voor een college strafrecht heb je ook heus geen laptop nodig.

Zijn zulke vrijheidsinperkingen paternalistisch? Of zelfs kinderachtig? Wellicht. Ik zie het als pure noodzaak.