Volgens de notitie waarin het college zijn besluit aankondigt, geeft de universiteit jaarlijks een half miljoen euro uit aan de huur van externe ruimtes. Tegelijkertijd worden de universitaire tentamenzalen merkwaardig genoeg maar voor veertig procent van de tijd gebruikt. Omdat dat gebruik zich concentreert rond het einde van de blokken, is de beschikbare zaalruimte tijdens die piekperioden niet toereikend.

Op dit moment geldt de regel dat tentamens mogen worden gehouden tussen negen uur 's ochtends en zeven uur 's avonds. De voorgestelde uitbreiding kan de bezettingsgraad van de tentamenzalen in het Educatorium verdubbelen. Dat levert een besparing op van vier ton per jaar. Die zal echter alleen bereikt kunnen worden als tentamens ook beter gespreid worden.

XB

Dat betoogde toxicoloog Bas Blaauboer dinsdag in zijn oratie als nieuw benoemde hoogleraar ‘Alternatieven voor dierproeven’ in het Utrechtse Institute for Risk Assessment Sciences (IRAS). Op dit moment kosten experimenten om te bepalen welke gezondheidsrisico’s het gebruik van voedsel, medicijnen, schoonmaakmiddelen en cosmetica met zich meebrengen, alleen in ons land jaarlijks zo’n 15.000 dieren het leven. Het gaat daarbij volgens Blaauboer niet alleen om het vaststellen van de giftigheid van een stof, maar ook van de toelaatbare dosis, want, zo citeerde hij de middeleeuwse arts-alchemist Paracelsus, ‘All Ding sind Gift; allein die Dosis macht dass ein Ding kein Gift ist’.

De nieuwe hoogleraar betoogde dat de giftige (toxische) werking van stoffen tegenwoordig ook goed kan worden bepaald door ze te testen op celcultures in het laboratorium. Die aanpak levert bovendien veel meer informatie op over het werkingsmechanisme van toxische stoffen. Een probleem is dan nog hoe deze informatie te vertalen naar gegevens over de werking van een stof in het menselijk lichaam, maar ook daarvoor worden steeds effectievere methoden ontwikkeld.

Blaauboer wees op de computermodellen die farmacologen gebruiken om te berekenen hoeveel van een geneesmiddel zijn doel in het lichaam bereikt. Door die modellen andersom toe te passen en uit te gaan van concentraties die op celniveau geen schade aanrichten, blijken toxicologen goed te kunnen bepalen aan welke hoeveelheid van een stof mensen maximaal blootgesteld zouden mogen worden.

Volgens de nieuwe hoogleraar, die van de Zwitserse Doerenkamp-Zbinden Foundation anderhalf miljoen euro voor zijn onderzoek krijgt, zijn veel van deze methodes klaar voor gebruik. Het wachten is dus alleen nog op groen licht van de overheid, die nu in veel gevallen dierproeven nog verplicht stelt.

EH

De kritiek van de twee studentenfracties gold met name het onderwijshoofdstuk. “Prima dat het college de eeuwige student wil aanpakken en studenten wil motiveren om het beste uit zichzelf te halen”, zei Ruben Spelier (Vuur), “jammer alleen dat dat gebeurt door gekunstelde instrumenten zoals het bindend studieadvies en het bemoeilijken van herkansingen. Dat wekt de indruk dat het ‘t college vooral gaat om hogere rendementen. Wij zouden liever meer nadruk zien op de noodzaak om studenten te prikkelen met uitdagend onderwijs.”

Hij werd bijgevallen door Christiaan Abbenhuis (PvdUS), die het college verweet studenten niet te motiveren maar te dwingen om harder te studeren. “U praat wel over kleinschaliger en meer op de student toegesneden onderwijs, maar die kant van de zaak springt in dit plan veel te weinig naar voren, terwijl dat voor een groter draagvlak onder studenten juist hard nodig is.”

De personeelsfracties toonden zich vooral verbaasd over de sterke nadruk op ondernemerschap. “Het lijkt wel of dat de voornaamste kernwaarde van de universiteit moet worden”, zei Ruud Abma (Vlam) met een knipoog naar het debat dat het college van bestuur over de Utrechtse kernwaarden gaat entameren. Zijn fractiegenoot Joop Schippers vroeg zich af of alle ambities wel met elkaar zijn te rijmen. “U verwacht van onderzoekers dat ze in staat zijn om voldoende externe subsidies binnen te halen en u gaat ze meer afrekenen op citatiescores, maar tegelijkertijd vraagt u ze om actiever te worden in de media. Dat staat op gespannen voet met elkaar.”

In hun antwoord probeerden de drie collegeleden de raad vooral gerust te stellen. Met name rector-magnificus Stoof maakte in woord en gebaar duidelijk dat de soep wat hem betreft niet in alle gevallen even heet zal worden gegeten als hij is opgediend. Voorzitter Van Rooy waarschuwde de raadsleden bovendien om termen zoals ‘ondernemend’ niet al te letterlijk op te vatten. Ook voor de studenten had zij geruststellende woorden. “Wij denken dat dit Plan studenten veel kansen biedt op een actieve studietijd. Dat lijkt mij heel motiverend.”

Omwille van de tijd bleef de discussie dit keer beperkt tot het uitwisselen van standpunten. In december volgt een meer fundamenteel debat voorafgaand aan de definitieve vaststelling van de Utrechtse roadmap voor de komende vier jaar.

EH

Nu het collegegeld geleidelijk omhoog gaat, wordt het tijd om vaart te zetten achter een oude wens: de afbetalingsregeling van de studieschuld verbeteren. Afgestudeerden moeten ook in de nieuwe plannen binnen vijftien jaar hun lening terugbetalen, maar ze krijgen vijf ‘jokerjaren’ waarin ze het afbetalen kunnen onderbreken. Dat kan goed uitkomen, wanneer ze tijdelijk met hogere maandlasten kampen.

Wie aanvankelijk weinig inkomen heeft, krijgt straks langer respijt. Momenteel moeten alleenstaanden al gaan terugbetalen wanneer ze vijftig procent van het minimumloon verdienen. Die ‘draagkrachtvrije voet’ wordt 84 procent van het minimumloon. Voor fiscale partners en alleenstaande ouders gaat die drempel omhoog van 100 naar 120 procent van het minimumloon. Wat ook makkelijker wordt: de draagkrachtmeting wordt geautomatiseerd en hoeft niet meer speciaal te worden aangevraagd.

Van het bedrag boven de draagkrachtvrije voet betaalt men maximaal twaalf procent aan de studieschuld. Daardoor blijft de maandelijkse aflossingssom beperkt tot een overzichtelijk deel van het inkomen. Wie een laag startsalaris heeft, gaat pas meer betalen als hij meer verdient. In het huidige systeem van vaste maandbedragen ligt de financiële druk vooral in het begin, als de afgestudeerde nog weinig verdient.

Eén ding blijft onveranderd: wie na vijftien jaar niet alles heeft afgelost, krijgt het restant kwijtgescholden. De Landelijke Studenten Vakbond is blij met de nieuwe regels. “Het wordt er voor iedereen beter op. We hebben zelf meegewerkt aan de totstandkoming van deze plannen.”

HOP

De draaiing van het Iberisch schiereiland in de richting van Italië heeft in een kortere periode plaats gevonden dan tot nu toe werd gedacht. Dat constateert de Chinese promovenda Zhihong Gong op basis van onderzoek naar zogeheten fossiele kompassen. Dat het huidige Spanje en Portugal zo’n honderd miljoen jaar geleden een draaiing van 35 graden tegen de klok in heeft gemaakt, was al langer bekend. Onduidelijk was echter hoe lang het schiereiland heeft gedaan over die beweging, waarbij de Golf van Biskaje ontstond. Een analyse van magnetische sporen in fossiele gesteenten uit de Pyreneeën, waar zich het draaipunt bevond, en van data uit de Golf van Biskaje maakte Gong duidelijk dat de draaiing zich in de relatief korte periode tussen 125 en 112 miljoen jaar geleden heeft voltrokken. In de eerste miljoenen jaren van die periode was de beweging het snelst.

Wonen op de maan

‘Noch door mijn collega’s, noch door het publiek word ik serieus genomen….’ Wie zou beweren dat dit een citaat is van een Nobelprijswinnaar, zou waarschijnlijk voor gek worden versleten. Toch is het afkomstig van niemand minder dan Gerard ’t Hooft. Met zijn verzuchting sluit de hoogleraar theoretische fysica een blog af op www.sciencepalooza.nl, waarin hij pleit voor een kolonie op de maan. Dat daar geen lucht en water is te vinden, vindt ’t Hooft van ondergeschikt belang. ‘Dat kun je in eerste instantie van de aarde meenemen, en later oogsten vanuit naburige planetoïden of langs scherende kometen.’ Hoewel hij zegt niet serieus te worden genomen, zijn de eerste reacties enthousiast, al heeft een zekere ‘Jacques’ wel een amendement. ‘Zouden we de maan niet kunnen gebruiken om vervuilende industrieën te vestigen? Dan kunnen we zelf voorlopig nog gezellig(??) bij elkaar blijven wonen.’ Ook geen onaardig idee.

‘Ageism’ of ‘racism’?

De overwinning van Barack Obama is mede te danken aan zijn jeugd. Dat valt op te maken uit een studie van de Amerikaanse universiteiten UCLA en Stanford naar de invloed van de leeftijd en het ras van kandidaten op het stemgedrag van kiezers. Een in september uitgevoerd onderzoek onder 20,000 geregistreerde kiezers wees uit dat van de ondervraagden die zeiden niet op McCain te zullen stemmen, 63 procent daarvoor zijn hoge leeftijd aanvoerde. Voor de kiezers die niet op Obama gingen stemmen was diens ras daarvoor slecht in één op de tien gevallen de reden. Omgekeerd beschouwde dertig procent van de Obama-kiezers diens huidskleur als een pré. De leeftijd van McCain werd maar door zestien procent van zijn aanhangers als een voordeel gezien. Al met al is er in Amerika dus eerder sprake van ‘ageism’ dan van ‘racism’, aldus de onderzoekers.

als het gaat om prestatiebekostiging in het hoger onderwijs

Minister Plasterk vroeg Sorgdrager eerder dit jaar onderzoek te doen naar de haalbaarheid van een prestatie-element in de bekostiging van het hoger onderwijs. Als hij hoopte op een panklaar politiek advies, dan zullen de conclusies van haar commissie hem teleurstellen. Want alles kan, zo blijkt uit het onderzoek. "Voor de invoering is wel draagvlak nodig”, zegt Sorgdrager, “maar dat is een ander verhaal.”

Conform de opdracht concentreerde zij zich op de technische haalbaarheid van prestatiebekostiging. "En het antwoord daarop is positief. We hebben een goede accreditatie als uitgangspunt genomen. Opleidingen die op onderdelen excellent blijken - en dat is ter beoordeling van accreditatieorganisatie NAVO - zouden extra geld kunnen krijgen. In principe voor een periode van zes jaar, dus tot de volgende accreditatie.

"Andere projecten waarvoor instellingen extra geld in de wacht kunnen slepen - zoals de experimenten met selectie aan de poort en de nieuwe Sirius-subsidies voor excellente opleidingsprogramma's - worden vooraf gefinancierd met een tijdelijke subsidie uit de aardgasbaten. Nieuw aan dit idee van prestatiebekostiging is dat er vanuit het normale budget structureel geld gaat naar opleidingen die achteraf kunnen aantonen dat ze uitzonderlijke kwaliteit hebben geleverd."

Voor alle duidelijkheid: die beloning is wat betreft de commissie niet alleen bedoeld voor opleidingen die topstudenten afleveren. "Ook opleidingen met heel goede docenten, of opleidingen die veel doen aan internationalisering of een sterk programma hebben waarmee de taalachterstand van allochtone studenten wordt weggewerkt, komen in aanmerking."

Invoeren dus, die prestatiebekostiging! "Dat antwoord is aan de politiek. Feit is dat universiteiten en hogescholen niet enthousiast zijn. Die hebben net meerjarenafspraken gemaakt met het ministerie en zijn druk doende met een kwaliteitsslag. De hbo-raad en de VSNU, de koepelorganisaties, stellen zich daarom op het standpunt dat ze voorlopig hun gang willen kunnen gaan. Daar is natuurlijk best wat voor te zeggen."

Eventuele uitvoering van de prestatiebekostiging kent nog wel haken en ogen, zeker als een financiæle beloning afhankelijk wordt van de accreditatie. Visitaties zijn niet meer zoals vroeger landelijk en vinden niet meer gelijktijdig plaats. Ook zijn er onderlinge verschillen in de commerciæle visiterende en beoordelende instanties (vbi's) op wiens rapport de NVAO zijn accreditatie baseert.

Sorgdrager kent de bezwaren, maar benadrukt dat het niet de taak van haar commissie was om advies te geven over het accreditatiestelsel. "Vergeet bovendien niet dat de NVAO controleert of de oordelen van de vbi's deugdelijk zijn en dat zij de eindafweging maakt. Die zal scherper worden naarmate er meer van af hangt."

Ook over de herkomst en de uitkering van de financiæle beloning kan worden gediscussieerd. "In ons voorstel houden we ons bezig met extra beloning voor goed presterende opleidingen. Maar het hoger-onderwijsbudget wordt in Nederland op instellingsniveau verdeeld. Moet je dat mechanisme doorbreken? Of moet je het goedvinden dat het bestuur van een instelling zelf bepaalt wat het doet met het extra geld? Die extra subsidie is in beginsel wel geoormerkt, maar een bestuur kan natuurlijk schuiven met geld. Stel dat de Universiteit Utrecht een bonus krijgt voor de goede prestaties van haar Law College dat ze misschien wel jarenlang extra heeft gefinancierd. Moet je het bestuur dan verbieden om de prestatiebonus aan een andere opleiding te geven, die nog niet excellent is?"

En als het beloningsgeld uit de huidige lumpsumbekostiging wordt getild, zal het verzet van de hogescholen en universiteiten ongetwijfeld groot zijn. Want als de ÄÄn meer krijgt, blijft er minder over voor de ander. De commissie laat ook dat besluit aan de minister. "Als de politiek dit wil invoeren en daarnaast de zwaktes van het systeem wil aanpakken, dan ontkom je niet aan extra investeringen."

De commissie adviseert Plasterk voorlopig kalm van start te gaan. "Met een fonds van maximaal twintig miljoen. Als de prikkel vervolgens succesvol blijkt en veel opleidingen zich weten te onderscheiden via de accreditatie, dan kun je er geld bij doen."

Maar het draait echt niet om geld alleen, verzekert ze: "Het succesvolle Utrecht Law College kost de universiteit een paar ton per jaar maar de hele rechtenfaculteit profiteert ervan. Het intensieve onderwijs kost de docenten meer, maar ze krijgen tot op het bot gemotiveerde studenten tegenover zich. En dat is ook wat waard."