Geitenbreiers

Integriteit van wetenschappers staat terecht hoog op de agenda, constateert Frans Verstraten in zijn laatste column voor DUB. Dat gaat verder dan het verzinnen van data. Wie heeft bijvoorbeeld het onderzoek gedaan naar Q-koorts?  

Het is een pijnlijk academisch jaar geworden voor de wetenschapsgebieden die nagenoeg niet kunnen terugvallen op harde wetmatigheden en vooral afhankelijk zijn van statistische verbanden. Eens te meer is gebleken dat het vertrouwen in wetenschap vooral gebaseerd is op waarden en normen; niet alles is direct controleerbaar. Meer dan ooit klinkt de roep om wetenschappers bewust te maken van hun ethische verantwoordelijkheid.
Ook hoor je dan wel eens ‘als wetenschappers niet meer te vertrouwen zijn, waar gaat het dan met deze maatschappij naar toe’. Terecht, wetenschap moet zuiver zijn, maar het impliceert kennelijk ook dat bepaalde beroepen zich wel bezig mogen houden met duistere praktijken of in ieder geval bekend staan om onethisch gedrag. De grapjes over advocaten, bankdirecteuren en politici zijn bekend. Tot voor kort waren wetenschappers niet leuk genoeg om integriteitsgrapjes over te maken.
Dat is veranderd! Van opmerkingen als ‘Ik word hier Stapel van’ moeten sommigen al lachen. Daarmee zijn ook de wetenschappers opgenomen in het lijstje van vakken die het niet zo nauw nemen met hun beroepsethiek.
Dat is triest. Niet alleen omdat er nu wetenschappers in staan, maar vooral ook omdat het kennelijk aanvaard wordt dat er flink op los gelogen mag worden door andere groepen.
Ik kom uit Brabant. Een katholiek boerendorp waar men KVP en later CDA stemde ongeacht het partijprogramma. Goedgelovige mensen die vertrouwden op hun vertegenwoordigers in de politiek. Nu is het een dorp, met in de omgeving nog een paar grote boerderijen, dat midden in het Q-koorts gebied ligt. Mensen in die omgeving zijn gestorven of voor het leven chronisch ziek. Het gerucht gaat dat een aantal politici, met name van CDA-huize, het niet zo nauw nam met hun ethische verantwoordelijkheid jegens de bevolking. Kennelijk was al lang bekend dat de Q-koorts gevaarlijk was, maar werd het economisch belang van een paar geitenfabrieken belangrijker geacht. Er kan niet eens een excuus vanaf. Volgens de bekende grapjes hadden we dit kunnen verwachten. Zo zijn politici nu eenmaal…
Belangrijker voor ons wetenschappers is echter een andere vraag. In de regel zijn politici geen wetenschappers. Als de geruchten waar zijn dan moet iemand die testen gedaan hebben? Was het een bedrijf? Of waren het academische wetenschappers? Misschien wel diergeneeskundigen van onze universiteit? Wisten zij dat dit een dodelijk virus was? En zo ja, waarom trokken zij niet aan de bel? Was dat uit vrije wil of omdat het ministerie hen onder druk zette? Zwichtten deze wetenschappers omdat het de kans op extra centen (valorisatie!) in de toekomst zou verkleinen? Ik weet het niet, maar ik zou het allemaal willen weten!
Kijk, Stapel verzon data en maakte, naast het zijne, het leven van een aantal promovendi en collega’s bijzonder zuur. Maar het achterhouden van data of er om economische redenen niets mee doen, met het gevolg dat mensen sterven is mijns inziens vele malen erger. En wat zouden daar de consequenties van moeten zijn?
Dit was mijn laatste column voor DUB. Zoals u heeft kunnen lezen gaat deze volgens sommigen spraakmakende professor vertrekken. Utrecht zal echter een bijzondere plek houden in mijn hart en hoewel het niet als columnist zal zijn, zult u vast nog wel eens een update van mij op DUB tegenkomen. Het gaat u goed!