Harde voorwaarden nodig voor gesloten Griekse samenleving

Is Griekenland te behouden voor de Euro? Arend jan Boekestijn denkt van wel, maar dan moet het anders dan het IMF voorstelt. In Griekenland domineren enkele families de economie en politiek. Om dat te doorbreken zijn harde voorwaarden nodig.
De troika van het IMF, de ECB en de Europese Commissie heeft zijn drie-maandelijkse analyse van de voortgang van het Griekse economische programma eindelijk afgerond. Griekenland ligt voor de zoveelste keer niet op schema. En dat terwijl een positieve beoordeling noodzakelijk is voor een nieuwe tranche uit het noodgeld dat klaarligt. Geen wonder dat de weerstand in de landen die garant staan om deze tranche vrij te geven steeds groter wordt. Wie gelooft er nog dat het geld ooit nog terugkomt?
De Keizerin van Europa, Mevrouw Merkel, heeft besloten dat wat er ook gebeurt Griekenland in de Euro blijft. Zij vreest dat door een Griekse exit de markten hun geluk gaan beproeven in Spanje, Italië en Portugal. En dan zijn wij door de verwevenheid van de Europese economieën nog veel verder van huis.
Grexit is dus geen optie. Maar wat dan wel? Athene mag van de eurolanden en het IMF twee jaar langer doen over sanering van zijn overheidsfinanciën. Over wat dit betekent voor de schulddoelstellingen voor Griekenland zijn beide partijen het oneens.
Oorspronkelijk was het plan dat Griekenland in 2020 een schuld zou hebben van 120 procent van het BBP. Volgens de voorzitter van de Eurogroep, Jean-Claude Juncker, schuift ook die doelstelling met twee jaar op naar 120 procent in 2022. IMF-directeur Christine Lagarde is echter van mening dat nog steeds 120 procent in 2020 'passend' is voor de houdbaarheid van de schuld.
Lagarde houdt vast aan 2020 omdat zij pleit voor schuldverlichting. En dat is nu precies datgene wat Europese politici in hun eigen land niet durven te verdedigen. Indien zij immer schuldverlichting zouden accepteren dan impliceert dat precies wat iedereen vreesde, ons geld komt nooit meer terug. Vandaar dat de Eurolanden er een voorstander van zijn om de termijn van 2020 op te rekken tot 2022 waardoor de lasten van Griekenland verlicht worden maar het prijskaartje van de leningen natuurlijk oploopt.
Er liggen dus twee opties op de tafel, schuldverlichting en termijnverruiming. Waarom zou Griekenland zich echter aan de nieuwe voorwaarden houden? In het verleden is dat toch ook niet gelukt?
Kunnen wij op dit gebied iets leren uit wetenschappelijk onderzoek? Ik denk dat twee wetenschappelijke inzichten relevant zijn. In de eerste plaats de institutionele economie en ten tweede: de geschiedenis van schuldverlichting in de Derde Wereld.
Griekenland kent geen open samenleving zoals Nederland waarin er sprake is van een open competitie in de politiek en economie. In Griekenland spelen een tiental belangrijke families elkaar de bal toe en domineren de economie en tot voor kort ook de politiek. Het gevolg is dat instituties veel zwakker zijn dan in ons land. Dat is een groot probleem omdat institutionele economen ons leren dat instituties belangrijk zijn om de economische en politieke spelers in het gareel te houden en daardoor economische groei stimuleren.
De troika hoopt dat de gesloten Griekse samenleving zich gaat ontwikkelen tot een open samenleving met sterke instituties. Die hoop is begrijpelijk maar uit onderzoek blijkt keer op keer hoe moeilijk het is om die transformatie te maken. Geen enkele samenleving kan zomaar van cliënt-patroon relaties de stap maken naar een meritocratisch model. Meestal gaat zo’n afgedwongen overgang gepaard met nog slechtere beleidsprestaties.
Als er dus een les te trekken valt uit de institutionele economie dan is het wel dat er veel tijd nodig is om sterke instituties te ontwikkelen. Technische assistentie is onvoldoende. Het gaat erom dat er een nieuwe generatie aantreedt die de noodzaak van sterke instituties tussen de oren heeft. Dat kost tijd, veel meer dan de acht of tien jaar die nu op tafel liggen.
De geschiedenis van schuldverlichting in de Derde Wereld is ook relevant. Uit onderzoek blijkt dat de meeste landen die schuldverlichting krijgen op termijn weer in aanmerking komen voor hetzelfde medicijn. Schuldverlichting zonder voorwaarden werkt eenvoudigweg niet.
Ik ben het dus niet eens met het voorstel van Lagarde van het IMF om de Grieken schuldverlichting te geven zonder voorwaarden. Ik besef echter ook dat de meeste voorwaarden die aan Griekenland zijn gesteld eenvoudigweg niet zijn nagekomen. Er is dus een nieuw creatief plan nodig.
Wat misschien zou kunnen helpen is om schuldverlichting niet meer afhankelijk te maken van resultaten op het gebied van primaire tekorten. Veel beter is om het afhankelijk te maken van maatregelen die instituties versterken en daar ook technische assistentie bij te verlenen. Zo lijkt het mij raadzaam of schuldverlichting afhankelijk te maken van maatregelen die de belastingdienst van Griekenland versterken en de belastinginkomsten verhogen.
Daarnaast denk ik dat een stukje onvoorwaardelijke schuldverlichting onderdeel van het pakket zal moeten zijn om de noden van de Griekse bevolking te verlichten. Ten slotte dienen er maatregelen te worden gestimuleerd die de verdiencapaciteit van de Griekse economie verhogen. Daarvoor zijn hervormingen cruciaal, maar wel degelijk ook investeringen.
Naar het mij voorkomt is dit de enige weg die met veel geduld zou kunnen leiden tot een herstel van de no bailout clausule van het Verdrag van Maastricht.