Wat als media de conclusies van onderzoek als clickbait presenteren?

Taalnazi’s zijn volgens wetenschappers nare mensen. Dat stond in de krant. Onzin natuurlijk, maar waarom gaat dat mis?. Chantal van Elden doet voor haar stage onderzoek naar de manier waarop wetenschap in de media komt.

Ik mag dan wel columns over onderwijs schrijven, eigenlijk volg ik al een aantal maanden geen onderwijs meer. In plaats daarvan loop ik stage. Het is een journalistieke stage, dus wat ik de hele dag uitvoer verschilt eigenlijk niet zo gek veel van wat ik deed toen ik colleges volgde: ik doe onderzoek en schrijf dingen. Ik moet wat eerder opstaan dan voorheen, maar voor de rest is er weinig veranderd. Behalve dan dat ik de wetenschap van een andere kant bekijk: niet van binnen naar buiten, maar van buiten naar binnen.

Voor mijn stage schrijf ik namelijk voornamelijk over wetenschap. Een nobele zaak, al zeg ik het zelf, want de wetenschap is er niet alleen om zichzelf vooruit te helpen, maar ook om de niet-wetenschappers te informeren (alsmede wetenschappers uit andere disciplines).

Helaas gaan in de praktijk nogal vaak dingen fout. De conclusies die in de media verschijnen, zijn lang niet altijd de conclusies waar de onderzoeker mee gekomen is. Zo heeft waarschijnlijk iedereen afgelopen week wel een kop als ‘taalnazi’s zijn nare mensen, aldus de wetenschap’ voorbij zien komen, terwijl dit niet is wat er daadwerkelijk uit het onderzoek naar voren kwam.     

En dat is nog maar het puntje van heel erg grote, eeuwenoude ijsberg. Dat is ook niet zo heel gek, want de weg die informatie aflegt, is best lang. Daardoor is er veel ruimte voor fouten.

Wetenschappers zijn jaren bezig met onderzoek doen en het schrijven van een publicabel, academisch correct stuk van een paar duizend woorden  Daarna publiceren de universiteiten er een kort en bondig persbericht over.

Als je geluk hebt wordt het bericht opgepikt door een journalist; als je meer geluk hebt door een heleboel. Sommigen zullen het daadwerkelijke onderzoek opzoeken en/of de onderzoekers interviewen, anderen zullen enkel herformuleren wat andere journalisten gezegd hebben. Dit resulteert in een of meerdere artikelen, waarvan de specifieke vorm en inhoud afhangt van het medium waarin het gepubliceerd wordt.

Ten slotte leest de kritische (of niet zo kritische) mediaconsument over de onderzoeksresultaten. Als het een goed artikel is, staat er niets in dat niet ook in het onderzoek staat of eruit te herleiden is; als het een minder goed artikel is, krijg je zoiets als ‘taalnazi’s zijn nare mensen’.

Als dat laatste met jouw onderzoek gebeurt, moet dat nogal vervelend zijn, kan ik me zo voorstellen. Maar wat kun je eraan doen? Geen onderzoek meer doen wat in clickbait omgetoverd zou kunnen worden? Gewoon alle media vermijden nadat een potentieel populair onderzoek gepubliceerd is, zodat je niet met eventuele schokkende berichtgeving geconfronteerd wordt?

Het is natuurlijk ook niet jouw verantwoordelijkheid als onderzoeker, om het publiek goed te informeren: die ligt bij de media. Dat is ergens wel een beetje gek, want per slot van rekening kent de onderzoeker zijn of haar eigen onderzoek het best. Aan de andere kant is hij of zij niet de beste persoon is om er ook kritisch naar te kijken.

Daarnaast hebben de meeste onderzoekers waarschijnlijk geen tijd/zin/vaardigheden om een toegankelijk stuk over hun eigen onderzoek te schrijven voor een bepaald medium met een bepaalde doelgroep. De onafhankelijkheid en objectiviteit (voor zover dat überhaupt mogelijk is) van de pers zou dan ook in het gedrang komen – het medicijn is in dat geval erger dan de kwaal.

Daarbij is het feit dat nuance in de media soms ver te zoeken is, misschien ook wel voornamelijk symptomatisch voor de mens an sich. Wij denken nou eenmaal graag in tegenstellingen en absoluten. Daarnaast hebben we vaak geen zin om een ingewikkelde, kritische diepte-analyse van een onderzoek te lezen, maar willen we gewoon een paar regels over de belangrijkste bevindingen en waarom ze relevant zijn. En dan willen we wel een echte conclusie lezen, niet: ‘eigenlijk is de wereld heel complex en weten we niets zeker’.

Oftewel: er lijkt niets anders op te zitten dan te accepteren dat we niet van de clickbait af gaan komen. En misschien geldt ook hier wel gewoon: slechte publiciteit is beter dan geen publiciteit. Want door berichtgeving gaan mensen in ieder geval over een bepaald onderwerp of onderzoeksveld nadenken. Dat staat los van de vraag of ze de makkelijke kop nu overnemen of besluiten dat het onzin is.