Bestuurskundige Bovens over de huidige politieke crisis: 'De LPF is de erfenis van het doodzwijgen van Janmaat'

Bestuurskundige Bovens over de huidige politieke crisis: 'DeLPF is de erfenis van het doodzwijgen van Janmaat'

In uw laatste boek stelde u dat Nederlanders maar boftenmet hun overheid. De verkiezingsuitslag wijst toch duidelijk opiets anders?

"We moeten goed in de gaten houden dat het hier niet gaat om eencrisis van de overheid, maar vooral om een crisis van de politiekepartijen. Ik denk nog steeds dat de overheid het in vergelijkingmet ons omringende landen goed heeft gedaan. Er is in verhoudingweinig corruptie en het ambtenarenapparaat is klein en efficient.Op sociaal-economisch gebied waren de prestaties zelfsvoortreffelijk. De overheidsfinancien zijn gesaneerd en dearbeidsparticipatie is toegenomen. De prijs die we inderdaad hebbenmoeten betalen voor een rigide financieel beleid is eenverwaarlozing van sectoren die uit publieke middelen wordenbetaald: met name het lager onderwijs en het VMBO en delen van dezorg hebben daar zwaar onder te lijden gehad."

Maar waar zat de onvrede?

"Belangrijkste reden voor de opkomst van Pim Fortuyn en de LPFis naar mijn mening de angst voor de toestroom van immigranten. Envooral dat je er niet over mocht praten. De LPF is de erfenis vanhet doodzwijgen van Janmaat. Het politieke establishment heeftdiens onderwerpen, met goede bedoelingen, consequent van de agendaweten te halen. De essays van Paul Scheffer, 11 september en PimFortuyn hebben dat veranderd en de politieke partijen krijgen hetnu allemaal als een boemerang terug. "Daar komt bij dat er geenreeel alternatief voor Paars was. Alles zat in het midden. Alleenuiterst links of uiterst rechts was er nog ruimte. De onvredekeerde zich tegen het systeem zelf."

Met een crisis tot gevolg ...

"Ja, een echte politieke crisis met instabiliteit en ouderwetsepolarisatie. Maar we hebben dan ook een periode van ongekende rustachter de rug. Vanaf het eerste kabinet Lubbers was er sprake vangrote politieke continuiteit. Als we het laatste kabinet Kok buitenbeschouwing laten, is alleen Lubbers II voortijdig gevallen. Vanpolarisatie was met Paars helemaal geen sprake meer."

Waar was de wetenschap. Zijn de tendensen nooitonderkend?

"De voorspellende kracht van de wetenschap, en zeker die van desociale wetenschappen, is niet erg groot. Dat eventuele onvredezich tegen de politieke constellatie zou keren is twee jaar geledengezegd door onderzoekers van de Universiteit Twente, maar de groteverschuivingen in de Kamer zijn niet voorzien.

"De afgelopen jaren kampt elk grootschalig opinieonderzoek meteen grote non-respons. Een kwart van de respondenten blijkt nietgenteresseerd in het beantwoorden van vragen met een politiekestrekking. Het zou best kunnen dat daardoor vooral de mening van debrave middenklasse die sociaal wenselijke antwoorden geeft naarvoren komt. Dat is nu ook de kritiek op het nieuwe onderzoek vanhet Sociaal en Cultureel Planbureau, waarin wordt gesteld dat eenruime meerderheid van de Nederlandse bevolking zich veiligvoelt.

"Verder ben ik bang dat, waar het gaat om de problemen metminderheden, de politieke correctheid ook een groot deel van dewetenschap regeerde. Pas de laatste jaren staan ook de pijnlijkekanten van immigratie op de agenda en komt daar ook geld voor."

En nu? De LPF beloofde het einde van deachterkamertjespolitiek. Ziet u een breuk?

"Ik denk dat de LPF zich naar de geldende politieke spelregelszal moeten voegen. Dat merk je nu al in de kabinetsformatie. DeNederlandse politiek zal altijd gericht zijn op het sluiten vancompromissen. Er staat een premie op depolitiseren en pacificatie.Dat is nu eenmaal het gevolg van ons kiesstelsel met evenredigevertegenwoordiging en een lage kiesdrempel. Geen enkele partij isdaardoor groot genoeg om in zijn eentje beslissingen te nemen. Erzijn altijd coalities nodig. Ik verwacht niet dat de LPF daardoorheen kan breken."

Geen constitutionele crisis dus?

"Nee zeg. Die hebben we alleen in 1848 en 1918 gehad. De LPFontpopt zich voorlopig als een hele nette democratische partij.Bovendien zijn de VVD en de CDA altijd zeer gekeerd geweest tegenveranderingen in de grondwet. Ja, nu, de gekozen burgemeester. Maarlaten we eerlijk zijn, dat was maar een kleine stap. Die was er albijna."

Maar is er dan wel iets veranderd?

"De laatste verkiezingen betekenden de doorbraak van detelevisiedemocratie en het definitieve einde van de verzuiling.Onderzoek wijst uit dat zeventig procent van de kiezers nu geenvanzelfsprekende binding met een politieke partij meer voelt. Dezwevende kiezer is de norm. En al die mensen laten hun stem medeafhangen van de persoonlijkheid van de politiek leider. Depoliticus met het grootste charisma maakt aanspraak op de meestestemmen. Wat dat betreft is het niet vreemd datPvdA-staatssecretaris Benschop heeft bedankt voor de eer van hetfractievoorzitterschap. Terecht stelt hij dat hij niet de juistepersoon is omdat hij niet van de buis spat.

"Politieke partijen zullen door deze ontwikkeling gedwongen zijnde keuze voor de leider open te gooien. PvdA-voorzitter Ruud Kooleheeft al voorgesteld de fractievoorzitter te laten kiezen door deleden. Het is inderdaad vreemd dat de voorzitter van die partijheel mooi democratisch is benoemd met een heuse campagne, maar datde politiek leider via schimmige mechanismen is aangesteld. Daaromdenk ik dat er steeds meer gewerkt gaat worden met primary's zoalsde Amerikaanse partijen die kennen. Zo'n voorselectie is een helegoede manier om te kijken of kandidaten goed overkomen op televisieen overeind blijven in de confrontatie met de pers. Hetplebiscitaire karakter van de Nederlandse politiek zaltoenemen."

Moeten we daar nu wel zo blij mee zijn?

"Dat ligt er maar aan hoe je er naar kijkt. Wellicht loop je hetgevaar dat de kwaliteit van de besluitvorming door die grilligheidminder wordt. Een grote verschuiving in de Kamer zoals je die nuhebt gezien brengt meer instabiliteit. Ook zouden geschikte mensengeen fiducie meer kunnen hebben in een onzekere toekomst alspoliticus.

"Maar als je het economisch benadert, vormen de verkiezingen demarkt waarop politieke partijen concurreren om de stem van dekiezer. De gevoeligheid en transparantie van die markt neemt toe.Dat komt de legitimiteit van de politiek leiders ten goede. Mensenvan buiten de gevestigde partijen kunnen zich ook gemakkelijker inde strijd mengen. Of dat inderdaad vaker gaat gebeuren moet ik nogzien. Zoveel Pim Fortuynen lopen er niet rond."

U bent nuchter. Sommige mensen spreken van eenmaatschappij in crisis.

"Dat klinkt mij veel te somber. Wat ik wel gevaarlijkespringstof vind, is de verhouding tussen de moslims, met name deMarokkanen, en de autochtone bevolking. De toon van dat debat wordtsteeds schriller. Dat wordt een van de belangrijkste vragen voor detoekomst: hoe bewaren we daar de sociale cohesie?"

Xander Bronkhorst