De dominee Gremdaat van de pedagogiek

Armand Heijnen

Dr. Bas Levering, docent en onderzoeker aan de Universiteit Utrecht en lector algemene pedagogiek aan de Fontys Hogescholen, analyseerde gedurende vier jaar 22 van die opvoedingsclichés. Hij maakte er een rubriek van in het tijdschrift Pedagogiek in Praktijk Magazine. Onlangs zijn die stukjes gebundeld in het meer dan sinterklaasvriendelijk boekje: 'Dat komt vanzelf wel goed'.

Die titel is er ook zo één. Een cliché om onnodige bezorgdheid weg te nemen, wat geen kwaad kan in een tijd van overdreven gespitst zijn op de ontwikkeling van je kind. Want ook al is er een probleem in die ontwikkeling methoden om het probleem te lijf te gaan zijn er ook, en dan komt het 'vanzelf wel goed'.

Het kenmerk van clichés is dat je niet bij de inhoud ervan stilstaat, dat je ze gedachteloos delibereert. Levering staat er juist wél bij stil, en die aanpak biedt hem de gelegenheid om op een luchtige manier belangrijke opvoedkundige thema's aan te snijden. Hij heeft het over de 'herinnering', over het 'nature-nurture' debat, over normen en waarden, over sociale mobiliteit of over zinloos geweld.

Tegelijk doet deze werkwijze een beetje denken aan dominee Gremdaat: "U kent die uitdrukking wel, lieve mensen: 'Daar moet je maar aan wennen'." Levering noemt deze platitude trouwens "de bulldozer onder de opvoedingsclichés." In de 'onderhandelingspedagogiek' is het een verademing af en toe deze kreet te kunnen slaken: hierover valt niet te onderhandelen of te discussiëren, hier geldt de waarom?-daarom!-dialoog.

Teleurstellend is het wellicht dat Levering ondertussen wel duidelijk maakt dat die simpele dialoog in de meeste opvoedingssituaties rationeel gezien eigenlijk niet te rechtvaardigen is. Want meestal valt er immers wel wat te onderhandelen. 'Je moet eten' is ononderhandelbaar. Maar is 'je moet witlof eten' dat ook? 'Daar moet je maar aan wennen' wordt meermaals door opvoeders opgevoerd om aan opvoedingsergernissen - en die betreffen doorgaans de meest onnozele aangelegenheden - een eind te maken. 'Je moet er maar aan wennen dat je je kamer moet opruimen.'

Niet eens zo erg trouwens, vindt Levering. Want veel kinderen zijn gevarieerd gaan eten, juist omdat ouders dat credo van 'je moet maar wennen aan spruitjes' verkondigden. En menig kind kan later, als het groot is, het feit dat de ouders tijdens vakanties hem of haar eindeloos langs kerken en musea hebben gesleurd, waarderen, hoe groot de weerzin op het moment zelf ook was.

Uit dit soort observaties van Levering - en daar komt Gremdaat weer om de hoek kijken - klinkt ook een zekere nostalgie door, een heimwee naar de tijd toen het opvoeden nog zoveel simpeler leek, toen rust, reinheid en regelmaat nog hoogtij vierden en de fatsoensbijbel 'Hoe hoort het eigenlijk' van Amy Groskamp-ten Have op het nachtkastje van elke opvoeder prijkte.

Bij de uitdrukking 'ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is' schrijft Levering: "Tegenwoordig is een kind dat goed gebekt is een kind dat van zich af kan bijten. Zo'n kind dat in de jaren vijftig zijn grote waffel moest houden." Klinkt hier iets van heimwee naar de jaren vijftig, de periode van Leverings eigen jeugd, in door? Zou kunnen, denkt Levering zelf, omdat hij veel kritiek heeft op de bijdrage van de moderne wetenschap aan ons dagelijkse opvoeden en onderwijzen. Maar waarschijnlijker wordt die nostalgische toon gewekt door de belegenheid van de besproken uitdrukkingen zelf.

Hebben opvoeders iets aan Leverings boek, anders dan enige plezierige leesmomenten? Wat vooral opvalt is de relativering die uit het boek spreekt: maak het opvoeden toch niet zo zwaar, geef het kind en jezelf wat ruimte, ook om fouten te kunnen maken. Inderdaad: 'Dat komt vanzelf wel goed'. In deze tijd - waarin weer schamper over de jeugd wordt gesproken, waarin opvoeden meer als moeizame dan als plezierige taak wordt gezien, waarin onderhandeling en prestatiedrang kernbegrippen zijn geworden - is 'take it easy' geen onbelangrijke boodschap.

'Zand erover'. Een pareltje uit het boek. Het betreft een in de pedagogische praktijk in onbruik geraakte aanpak. Maar om een einde te maken aan ridicule meningsverschillen en oververhitte discussies zou dit cliché een 'echte oplossing' kunnen bieden, aldus Levering. We laten onze goede relatie er niet door bederven, we maken de bron van het conflict onzichtbaar: vergeten en vergeven. Als dat geen goede opvoedingstip is?

Bas Levering: Dat komt vanzelf wel goed. En 21 andere opvoedingsclichés. Uitg. SWP Amsterdam. Prijs: 8,90 euro