De klok bij natuurkunde staat op vijf voor twaalf

"Het is vijf voor twaalf." Met die woorden liet interim-decaan Jan van Leeuwen van de faculteit Bètawetenschappen vorige week in de faculteitsraad blijken hoe kritiek de situatie bij Natuur- en Sterrenkunde volgens hem is. In 2006 kwam het departement 3,5 miljoen euro tekort en het lopende begrotingsjaar dreigt niet veel minder dramatisch te eindigen. Inmiddels hebben de fysici een eerste plan voor de aanpak van de problemen opgesteld, maar de faculteit gaat hen nu helpen bij het verder uitstippelen van een strategie om uit de rode cijfers te komen. Een kleine commissie zal gevraagd worden om hierbij te adviseren."

De precaire financiële situatie van Natuur-en Sterrenkunde is een onaangename verrassing voor wie bedenkt dat het departement een paar jaar geleden nog gold als een onaantastbaar financieel bolwerk met een soepel sluitende begroting en een financiële reserve om u tegen te zeggen. Sindsdien is de situatie in Utrecht echter ingrijpend veranderd, verklaart departementshoofd Erkelens de problemen.

"Een jaar of drie geleden hebben we een aantal jonge opvolgers aangesteld van hoogleraren die binnen afzienbare tijd met pensioen zouden gaan, de zogeheten dakpanconstructie. We wisten dat we daardoor tot ongeveer 2010 financieel in de min zouden zitten, maar gezien onze reserve van bijna twintig miljoen euro maakte niemand zich daar druk over. Sterker nog, we hadden toestemming van het toenmalige college van bestuur om de reserve voor dit doel aan te spreken. Wie schetst dan ook onze verbazing toen het nieuwe college een jaar later te kennen gaf dat de begroting in 2008 sluitend moest zijn, en dat wij dus geen gebruik konden maken van de reserves. Dat was een fors probleem en daar kwam nog bij dat de faculteit vorig jaar een nieuw verdeelmodel heeft ingevoerd, waardoor er minder structureel geld is voor onderzoek en voor de werkplaats, waarvan vooral wij veel gebruik maken. Voor een departement met duur onderzoek zoals het onze, is dit nieuwe model erg nadelig."

Volgens Erkelens heeft hij er sinds zijn aantreden als departementshoofd in 2006 alles aan gedaan om de financiën te saneren. Maar in de ogen van het inmiddels gealarmeerde faculteitsbestuur boden maatregelen zoals het bevriezen van alle eerste geldstroom aio-aanstellingen, onvoldoende soelaas. In een toelichting erkennen Van Leeuwen en bèta-directeur Eugène Bernard dat de fysici niet stil hebben gezeten. "Maar", zeggen zij, "ze hebben mogelijk te laat beseft dat het probleem niet meer vermeden kon worden. Natuurlijk was het vervelend voor ze dat de afspraak met het college van bestuur plotseling verviel, maar ze hebben lang genoeg de tijd gekregen om zich op de nieuw ontstane situatie te bezinnen. Die tijd hebben ze slecht gebruikt."

Volgens Van Leeuwen heeft Natuur-en Sterrenkunde te lang de ogen gesloten voor de veranderde verhoudingen in het universitaire landschap. "In de huidige universiteit moet het budget voor onderzoek meer en meer worden 'inverdiend' door middel van succesvolle aanvragen bij NWO en andere onderzoekfinanciers. Kijk ook maar naar de jongste maatregel van minister Plasterk. We kunnen het onderzoek domweg niet meer op de oude voet blijven financieren, en met die realiteit probeert ons nieuwe verdeelmodel rekening te houden. Alle zes departementen hebben dat probleem, maar in plaats van er op in te spelen, zijn de fysici maar blijven klagen dat ze niet eerlijk werden behandeld."

Om de impasse te doorbreken kreeg Erkelens eind vorig jaar van het faculteitsbestuur de opdracht om op korte termijn een concreet plan van aanpak te presenteren om zijn departement weer financieel gezond te maken. Hoewel hij niet wil ingaan op de inhoud van dit 'reorganisatieplan', bevestigt hij dat het vrijwel onvermijdelijk is dat eventuele klappen zullen vallen bij het dure experimentele onderzoek in het Ornstein en het Van der Graaf Laboratorium, zeker als dat niet is ondergebracht in een focusgebied. Van Leeuwen en Bernard beklemtonen echter dat de komende tijd met man en macht zal worden gezocht naar minder pijnlijke alternatieven. "Een van de opdrachten aan de adviescommissie is om nog eens goed te kijken naar mogelijkheden om de inkomsten te verhogen en kosten te besparen zonder pijnlijke ingrepen. Natuurlijk, het tekort is groot en de financiën moeten volgens jaar op orde zijn, maar wat ons betreft is het nog geen uitgemaakte zaak dat daarvoor per se een reorganisatie nodig is."

EH