Dilemma's rond onvruchtbaarheid in de 'Nacht van de voortplanting': 'De belasting van onvruchtbaarheid wordt afgewenteld op vrouwen'

Dilemma's rond onvruchtbaarheid in de 'Nacht van devoortplanting': 'De belasting van onvruchtbaarheid wordtafgewenteld op vrouwen'

'Bij hoeveel procent van de paren in Nederland die geen kinderenkunnen krijgen, is de vrouw onvruchtbaar en bij hoeveel procentlaat de man het afweten?' Deze vraag stelt ontwikkelingspsychologedr. Dymphie van Berkel vaak aan haar studenten. 'U dacht datvrouwen vaker onvruchtbaar zijn dan mannen? Fout. De verdeling ispraktisch gelijk.'

Van Berkel ergert zich aan het feit dat veel mensen denken datongewenste kinderloosheid alleen een 'vrouwenzaak' is. Omdat bijnaalle voortplantingstechnieken, zoals in vitro fertilisatie (IVF,waarbij de eicel buiten het lichaam bevrucht wordt en weerteruggeplaatst), gericht zijn op het vrouwenlichaam ontstaat hetbeeld dat de vrouw ook altijd de schuldige is. "Dat is dus onzin",zegt Van Berkel. "De belasting van onvruchtbaarheid wordtafgewenteld op vrouwen."

Een ander gevolg van de beschikbaarheid van technieken omonvruchtbare vrouwen te helpen kinderen te krijgen, is hetautomatisme waarmee deze aangeprezen worden. Er wordt zo makkelijkgezegd: 'je moet er wat voor over hebben om een kind te krijgen'."Van Berkel: "Ik ben niet erg enthousiast over IVF. Veelonvruchtbare vrouwen beschrijven het toch als een glijbaan waaropze terecht komen. Nadat ze al een tijdje in het medische circuitzitten, komen ze uiteindelijk bij IVF uit. In Nederland is het denorm geworden. En het mag dan wel een standaardprocedure zijn, hetblijft een zeer ingrijpende behandeling."

Het lijkt alsof vrouwen het voor het kiezen hebben. Wasonvruchtbaarheid ooit een lotsbestemming, nu is het eenbehandelbaar probleem. En als je er wat aan 'kunt' doen, dan 'moet'je dat ook doen. Dus als een vrouw onvruchtbaar is, dan is IVF een'logische' stap, je omgeving verwacht van je dat je dat doet. VanBerkel: "In onze huidige maatschappij staat individuelekeuzevrijheid hoog in het vaandel. Iedereen is autonoom. Als jeiets wilt en iemand anders heeft er geen last van, dan mag dat. Deverantwoordelijkheid wordt exclusief bij de individuele vrouwgelegd."

Bovendien, stelt Van Berkel, verliezen we door de 'oplossing'die IVF biedt, de nadelen ervan uit het oog. IVF betekent eenmedicalisering van de voortplanting. De langetermijn risico's voormoeder en kind zijn onbekend en alternatieven zoals adoptie enpleegkinderen verdwijnen.

Kritiek, maar Van Berkel is reeel. "IVF blijft." Getalsmatigbezien is de methode namelijk een daverend succes. In 1983 werd inNederland de eerste IVF-baby geboren. Anno 1999 (toen debehandeling 13.000 keer werd uitgevoerd) komt anderhalf procent vande kinderen als 'reageerbuis-baby' ter wereld. Van Berkel: "Beginjaren tachtig dacht de Gezondheidsraad nog dat het percentage nooitboven een half procent zou uitkomen."

Leeftijd

Over de maatschappelijke gevolgen van IVF heeft Van Berkel metnog twee auteurs in opdracht van het Rathenau-instituut onlangs eenboek geschreven, getiteld 'Nieuwe voortplanting, het afscheid vande ooievaar: Sociaal-historische en normatief-politieke aspectenvan de ontwikkeling van voortplantingstechnologie in Nederland.'Het boek zal morgen worden gepresenteerd in NeMo tijdens de 'DeNacht van de voortplanting', een festival overvoortplantingsgeneeskunde. Het Rathenau-instituut organiseert dezemet veel franje (onder andere stand-up-comedy, een dj, Giphart enZwagerman) omgeven voorlichtingsbijeenkomst om alle dilemma's rondonvruchtbaarheid en de voortplantingsgeneeskunde voor hetmaatschappelijke voetlicht te brengen.

Van Berkel neemt vrijdagavond onder andere deel aan eendiscussie onder de slogan 'Een slimme meid bevalt op tijd'. InNederland krijgen vrouwen op steeds latere leeftijd hun eerstekind, gemiddeld op hun dertigste. Terwijl de kans op miskramen enkinderen met het syndroom van Down sterk toeneemt vanaf zo'n 36jaar. Wetenschappers raden vrouwen dan ook aan om vroeger kinderente krijgen (zie kader 'Menopauze voor 85 procent erfelijk'). Eenirreele eis, vindt Van Berkel. "Steeds meer vrouwen gaan naar deuniversiteit, gaan werken en moeten hun carrire in gang zetten.Bovendien hechten mensen tegenwoordig veel waarde aan een goederelatie, die moet eerst helemaal kloppen. Pas daarna willen zekinderen. Het is dus niet reeel om te denken dat die gemiddeldeleeftijd van dertig jaar naar beneden kan. We moeten alleen zorgendat het niet hoger wordt."

Rinze Benedictus

Menopauze voor 85 procent erfelijk

Het begin van de menopauze bij vrouwen is voor 85 procenterfelijk bepaald. Dat ontdekte gynaecoloog in opleiding dr.Jan-Peter de Bruin van het UMC in een onderzoek bij 243 zussen eneen aantal tweelingen. Het resultaat, gepubliceerd in hettijdschrift 'Human Reproduction', verbaasde De Bruin: "Natuurlijkgingen we ervan uit dat het begin van de menopauze deels erfelijkbepaald is. Maar 85 procent is hoger dan bij andere kenmerken zoalslichaamslengte en -gewicht."

De menopauze, het einde van de maandelijkse menstruatie, begintdoordat het aantal eicellen van een vrouw uitgeput raakt. Enkeleomgevingsfactoren hebben een bescheiden invloed op demenopauzeleeftijd. Zwangerschappen, waardoor de menstruatie bijnaeen jaar stil ligt, 'sparen' eicellen en beschermen zo tegen eenvroege menopauze. Langdurig pilgebruik leidt ook tot een lateremenopauze.

Vrouwen uit families waarin vaker twee-eiige tweelingen wordengeboren komen daarentegen weer vroeger in de menopauze. De Bruin:"Bij deze vrouwen springen vaker twee eitjes tegelijk uit deeierstok, de eicelvoorraad put daardoor sneller uit." Een anderefactor die de menopauze vervroegt is roken.

Iedereen weet dat het intreden van de menopauze het einde van devrouwelijke vruchtbaarheid betekent. "Maar", waarschuwt De Bruin,"twintig jaar daarvoor begint de vruchtbaarheid al te dalen en tienjaar voor de menopauze kan een vrouw al geen kinderen meer krijgen.Veel mensen weten dat niet."

En dat terwijl in Nederland vrouwen op steeds latere leeftijd,vanaf dertig jaar, kinderen krijgen. "Die trend is een motivatie omdit onderzoek te doen", zegt De Bruin. "Vanaf een leeftijd van 36jaar daalt de kans op een zwangerschap enorm, terwijl de kans opeen miskraam of op een kind met het syndroom van Down sterktoeneemt."

De resultaten van dit onderzoek motiveerde de onderzoeksgroepvan De Bruin om op zoek te gaan naar de genen die verantwoordelijkzijn voor de menopauze. Zo hopen zij in de toekomst vrouwen tekunnen adviseren over de mogelijkheid en de wenselijkheid van eenzwangerschap. "We kunnen dan mogelijk met behulp van een genetischprofiel redelijk voorspellen wanneer de menopauze begint en duswanneer de vruchtbaarheid eindigt. Dus kunnen we vrouwen adviserenover hun zwangerschapskansen."